Tου εκπαιδευτικού Μιχάλη Καραγιάννη*
Εκφοβισμός. Ένα πρόβλημα που μας απασχολεί ολοένα και πιο πολύ. Κάθε μέρα άνθρωποι εκφοβίζονται για να κάνουν πράγματα που δεν θέλουν να κάνουν. Εκφοβισμό αποκαλούμε σε γενικές γραμμές, όταν κάποιος κακομεταχειρίζεται με οποιονδήποτε τρόπο τον συνάνθρωπό του. Συμβαίνει σε κάθε τομέα και δραστηριότητα της ζωής μας, στην σχέση, στην δουλειά, στο σχολείο. Μπορεί να είναι σωματικός, λεκτικός (ο δε λεκτικός και κοινωνικός – σχεσιακός εκφοβισμός μπορεί να είναι εξίσου επιβλαβής με τον σωματικό εκφοβισμό), συναισθηματικός, ψυχολογικός, κοινωνικός ή να βασίζεται στον κυβερνοχώρο. Το άτομο που δέχεται εκφοβισμό αισθάνεται πάντοτε ότι απειλείται και δεν είναι ασφαλές. Ακόμη χειρότερα, δεν επηρεάζει μόνο τα πρόσωπα που υφίστανται εκφοβισμό, αλλά και αυτά που εκφοβίζουν καθώς και τους παρευρισκόμενους, αυτούς που γίνονται μάρτυρες του εκφοβισμού. Ακόμα κι αν ένα άτομο δεν υφίσταται εκφοβισμό, μπορεί να επηρεαστεί από αυτό, πολύ αρνητικά. Κανείς δεν μπορεί να τα καταφέρει πολύ καλά όταν αισθάνεται ανασφαλής στο περιβάλλον του.
Σήμερα, ο εκφοβισμός είναι μια από τις κύριες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν τα παιδιά στα σχολεία. Είναι ένα παγκόσμιο πρόβλημα που αυτή τη στιγμή επηρεάζει πολλούς νέους. Ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα για πολλά παιδιά αλλά και για νεαρούς ενήλικες. Μπορεί να πάρει πολλές μορφές, αλλά οι πιο συνηθισμένες μορφές είναι τα λεκτικά πειράγματα, οι ονοματολογικές επιθέσεις, ο κοινωνικός αποκλεισμός ή η σωματική επίθεση. Μπορεί να συμβεί στο σχολείο ή στο πανεπιστήμιο, αλλά μπορεί επίσης να συμβεί στο διαδίκτυο και μεταξύ συνομήλικων στο σπίτι ή αλλού εκτός του σχολικού περιβάλλοντος. Τα παιδιά χρησιμοποιούν τη σωματική τους δύναμη, την πρόσβαση σε ιδιωτικές πληροφορίες ή τη δημοτικότητά τους για να εκφοβίσουν, να ελέγξουν ή να βλάψουν άλλους. Συνήθως, περιλαμβάνει ενέργειες όπως χλευασμός, πειράγματα, απειλές ότι θα προκαλέσουν βλάβη, ονοματολογικές επωνυμίες, διάδοση φημών για κάποιον και ντροπιαστικού στο κοινό υλικό. Αν και οι νταήδες μπορεί να φαίνονται πολύ σίγουροι για τον εαυτό τους, συνήθως αισθάνονται ανασφαλείς και κατώτεροι από τους άλλους. Αντιμετωπίζουν τους συνομηλίκους τους με περιφρόνηση για να νιώσουν καλύτερα. Υπάρχουν φορές που δεν το κάνουν σκόπιμα, παίρνουν απλώς ένα παράδειγμα από τη συμπεριφορά των γονιών τους. Ωστόσο, όταν ο νταής δεν αισθάνεται αντίσταση, κατακλύζεται από δύναμη και συνεχίζει τη δράση. Ο δράστης ανταμείβεται ακούσια κάθε φορά που τα θύματα παραδίδονται. Ικανοποιείται κερδίζοντας την προσοχή και τη δημοτικότητα, καθώς και την ικανότητα να τον φοβούνται οι άλλοι. Αυτές οι ακούσιες όμως τροποποιήσεις, ενισχύουν το μοτίβο συμπεριφοράς εκφοβισμού και ενθαρρύνουν τον δράστη να συνεχίσει να εκφοβίζει άλλους. Τα παιδιά που εκφοβίζουν δεν μπορούν να ρυθμίσουν τα συναισθήματά τους. Κάθε φορά που οι ενήλικοι άνθρωποι θυμώνουν και εκνευρίζονται, μπορούν να διαχειριστούν αποτελεσματικά τα συναισθήματά τους για να αποτρέψουν τον εαυτό τους από το να βλάψει τους άλλους. Ωστόσο, τα παιδιά λόγω έλλειψης ωριμότητας, δεν μπορούν να ελέγξουν τα συναισθήματά τους. Στην πραγματικότητα, οτιδήποτε μπορεί να τα προκαλέσει και να τους κάνει να αντιδράσουν υπερβολικά σοβαρά. Για παράδειγμα, ένα παιδί μπορεί κατά λάθος να πέσει με το σώμα του επάνω σε έναν νταή, ενώ περπατά στο διάδρομο του σχολείου, του γυμναστηρίου και αλλού. Παρόλο που το παιδί θα ζητήσει ειλικρινά συγγνώμη, ο νταής μπορεί να χάσει την ψυχραιμία του και να το χτυπήσει ή να του φωνάξει άσχημα.
Το ποσοστό σήμερα με το οποίο αναφέρονται περιπτώσεις εκφοβισμού προκαλεί μεγάλη ανησυχία στους γονείς, διεθνώς. Το θέμα είναι πολύ σοβαρό και στο βαθμό που πολλά παιδιά έχουν μάθει να ζουν με αυτό και κάποια έχουν δημιουργήσει την αντίληψη ότι ο εκφοβισμός είναι μέρος της ζωής.
Οι συνέπειες του εκφοβισμού σε ένα παιδί μπορεί να είναι πολύ τραυματικές εάν δεν αντιμετωπιστούν προσεκτικά. Αυτές οι επιπτώσεις μερικές φορές είναι μακροχρόνιες και μπορούν να προκαλέσουν το θύμα ακόμη και να λάβει επικίνδυνα μέτρα για να ξεχάσει τα περιστατικά. Η άσχημη αλήθεια είναι ότι μπορεί να επηρεάσει τα πάντα σε ένα παιδί: το πώς βλέπει τον εαυτό του, τους φίλους του, το σχολείο και το μέλλον του. Συχνά τα θύματα, βιώνουν κατάθλιψη, άγχος, στρες, θυμό και χαμηλή αυτοεκτίμηση που μπορεί να διαρκέσουν μια ζωή, ντροπαλότητα, μοναξιά, συναισθήματα απομόνωσης, σωματικές ασθένειες ενώ μπορεί να κάνουν και απόπειρες αυτοτραυματισμού. Αισθάνονται μόνοι, δυστυχισμένοι και φοβισμένοι. Αυτές οι επιπτώσεις μπορεί να αναγκάσουν τα παιδιά και σε γενική δυσπιστία απέναντι στους ανθρώπους. Μπορεί επίσης να αισθανθούν δικαιωμένοι αν επιτεθούν σε άλλα παιδιά ή να ζητήσουν εκδίκηση για τον νταή, από άλλους πρόθυμους να το κάνουν. Ένας φαύλος κύκλος δηλαδή. Παράλληλα οι περισσότεροι από τους άλλους μαθητές λένε ότι δεν τους αρέσει να βλέπουν τον εκφοβισμό στο σχολείο τους, είναι κάτι που τους κάνει να αισθάνονται ανήσυχοι, άβολα και ανασφαλείς. Τα παιδιά που υφίστανται εκφοβισμό συχνά αισθάνονται ανασφαλή στα σχολεία τους και φοβούνται να πάνε στο σχολείο ή να πάνε εκεί από φόβο μήπως πέσουν θύματα εκφοβισμού ξανά και ξανά. Αυτό το φαινόμενο ονομάζεται συχνά «σχολική φοβία» ή «σχολική άρνηση» και οδηγεί πολύ συχνά σε «σχολική διαρροή». Χάνεται η ευημερία της μάθησης και βλέπουν τους βαθμούς τους να πέφτουν συνέχεια. Πολλά παιδιά εγκαταλείπουν πρόωρα ή εντελώς το σχολείο, κάτι που τα επηρεάζει αρνητικά ακαδημαϊκά και κοινωνικά στο μέλλον τους.
Οι επιπτώσεις του σχολικού εκφοβισμού είναι πανταχού παρούσες και εκτεταμένες. Όσον αφορά τους θύτες, έχει παρατηρηθεί και διαπιστωθεί ότι πολύ πιθανά έχουν προβλήματα και είναι δυστυχισμένοι και οι συμπεριφορές τους, του εκφοβισμού, συνδέονται με τη βία και την εγκληματική συμπεριφορά αργότερα στη ζωή. Έχει αναγνωριστεί ευρέως ότι οι ψυχικές επιπτώσεις του bulying δεν σταματούν στους εκφοβισμένους, αλλά επεκτείνονται και στους δράστες. Όσοι εμπλέκονται σε παρατεταμένο και σοβαρό εκφοβισμό άλλων, τόσο τα «θύματα», όσο και ο «δράστης» μπορεί να έχουν ένα ευρύ φάσμα σοβαρών προβλημάτων σωματικής και ψυχικής υγείας, κοινωνικών και ακαδημαϊκών προβλημάτων που μπορεί να επιμείνουν μέχρι την ενηλικίωση και έπειτα.
Υπάρχουν πολλοί λόγοι που οδηγούν στον εκφοβισμό στα σχολεία. Μελέτες έχουν δείξει ότι συνήθως προέρχεται από δυσλειτουργικές οικογένειες που στερούνται στοργής, ενσυναίσθησης και «ανοιχτού μυαλού».
· Πολιτισμικός παράγοντας. Μία όμως από τις κύριες αιτίες είναι ο πολιτισμικός παράγοντας. Αυτό περιλαμβάνει τη φυλή και την εθνικότητα. Ένα παιδί μπορεί να είναι νταής ή θύμα εάν προέρχεται από τη φυλή της πλειοψηφίας ή της μειοψηφίας αντίστοιχα.
· Η ζωή στο σπίτι. Άλλη αιτία είναι η φύση της ζωής στην οποία εκτίθεται ένα παιδί. Σε όλες τις οικογένειες στις ανεπτυγμένες χώρες, τα παιδιά έχουν άνετα τη δυνατότητα να βλέπουν τηλεόραση ακόμη και στο δωμάτιό τους. Ταυτόχρονα αντί να μελετούν, περνούν την ώρα τους παίζοντας παιχνίδια στον υπολογιστή ή στο κινητό τους ενώ συνομιλούν και σερφάρουν ατελείωτα στο διαδίκτυο, πολύ συχνά δίχως επαρκή ή καθόλου έλεγχο. Πολλά παιχνίδια που παίζουν, τους δημιουργούν το πρότυπο να κάνουν τους νταήδες γιατί βλέπουν οικείους χαρακτήρες να κάνουν το ίδιο.
· Υψηλές προσδοκίες. Οι υψηλές προσδοκίες των γονέων από τα παιδιά τους συμβάλλουν και αυτές στον εκφοβισμό. Αυτό συμβαίνει επειδή ένα παιδί θα αφιερώσει πολύ χρόνο μελετώντας έτσι ώστε να έχει καλές επιδόσεις και να ανταποκρίνεται στις προσδοκίες των γονιών. Η αποτυχία επίτευξης του στόχου μπορεί να δημιουργήσει άγχος σε ένα παιδί και θα εκφράσει θυμό με φωνές ή εκφοβισμό συμμαθητών.
· Κοινωνική θέση. Άλλη αιτία του εκφοβισμού στα σχολεία πηγάζει από την κοινωνική θέση της οικογένειας. Ένα παιδί από ταπεινό υπόβαθρο έχει συχνά πιεστικές ανάγκες που δεν ικανοποιούνται. Έτσι εκφράζει αυτή την απογοήτευση στους συμμαθητές του, ειδικά σε όσους προέρχονται από σταθερές οικογένειες εκφοβίζοντάς τους. Στον αντίποδα είναι τα παιδιά που η ανάγκη για εξουσία και έλεγχο πηγάζει από την ισχυρή οικονομική ή και κοινωνική θέση της οικογένειας και την αλαζονεία που τους έχει καλλιεργηθεί. Έτσι πολλά παιδιά καθώς εθίζονται στο αίσθημα της εξουσίας και του ελέγχου των ανθρώπων, βλέποντας το παράδειγμα μέσα από την οικογένεια, προσπαθούν ενεργά να το επιτύχουν αυτό με κάθε απαραίτητο μέσο.
· Έλλειψη στοργής. Ωστόσο, ένας σημαντικός αριθμός παιδιών επιρρεπή στον εκφοβισμό προέρχεται από οικογένειες όπου υπάρχει λίγη στοργή και αφοσίωση. Σε τέτοιες οικογένειες, οι γονείς μπορεί συχνά να αποτελούν παράδειγμα ανάρμοστης συμπεριφοράς, όπως επιθετικές ενέργειες προς φίλους, αδέρφια ή άλλα μέλη της οικογένειας. Η ενσυναίσθηση απουσιάζει. Επομένως, τα παιδιά υιοθετούν τέτοια πρότυπα συμπεριφοράς και τα προσομοιώνουν με τους συνομηλίκους τους.
Ο εκφοβισμός είναι μια συμπεριφορά που δεν είναι μόνο αρνητική αλλά μπορεί να είναι και καταστροφική τόσο για το θύμα όσο και για τον θύτη. Είναι ένα θέμα που πρέπει να αντιμετωπίζεται το συντομότερο δυνατό. Είναι ένα πολύ σοβαρό ζήτημα στη ζωή πολλών ανθρώπων και έχει αποδειχθεί ότι έχει δυσμενείς επιπτώσεις για όλους. Όσο πιο γρήγορα μπορεί να σταματήσει ο εκφοβισμός τόσο το καλύτερο για όλους τους εμπλεκόμενους
Δυστυχώς σήμερα, ο φόβος της ευαλωτότητας και της έκθεσης είναι ένα πολύ κοινό αίσθημα. Είναι ο φόβος να μας θεωρήσουν ατελείς, να εμφανίσουμε τα ελαττώματά μας ή να είμαστε ευάλωτοι με οποιονδήποτε τρόπο. Μπορεί να είναι ένα μεγάλο ψυχολογικό μπλοκάρισμα για τους ανθρώπους στην προσωπική τους ζωή, τη σταδιοδρομία και τις σχέσεις τους. Έτσι δίνεται τεράστια σημασία στην «εικόνα», στο image, στο prestige που συνδιαμορφώνουν όλοι στα social media. Για να κυριαρχήσουν και να αποκτήσουν ανωτερότητα στην κοινωνική θέση, τα περισσότερα άτομα, ειδικά οι έφηβοι και οι νεαροί ενήλικες, συχνά θα γίνουν ευάλωτα και επιρρεπή σε λάθος ενέργειες. Η επιθυμία να γίνουμε αποδεκτοί και να κατέχουμε μια υψηλή θέση στην κοινωνία, ποτέ άλλοτε δεν ήταν τόσο ισχυρή. Όλοι θέλουν να νιώθουν ότι ανήκουν κάπου και η κοινωνική αποδοχή είναι ένας σίγουρος τρόπος για να νιώσεις αυτή την αίσθηση του «ανήκειν».
Είναι όμως όλα ανίσχυρα μπροστά στα θαυμάσια αποτελέσματα της καλοσύνης, της συμπόνιας, της δικαιοσύνης, της αλληλεγγύης. Το να είμαστε ευγενικοί και συμπονετικοί μπορεί να έχει μόνο θετικά-βαθύ αντίκτυπο στη συναισθηματική μας ευεξία. Πάντα λέγεται ότι οι άνθρωποι χρειάζονται ορισμένα χαρακτηριστικά γνωρίσματα για να είναι ευτυχισμένοι και χαρούμενοι και αποδεικνύεται ότι η ευγένεια και η καλοσύνη μπορεί να είναι ένα από αυτά τα χαρακτηριστικά. Όσο περισσότερα κάνουμε για τους άλλους, όσο πιο αλληλέγγυοι είμαστε τόσο πιο ευτυχισμένοι γινόμαστε. Αν ξεκινήσουμε να εστιάζουμε στις ανάγκες των άλλων, παρά στο τι μπορούν να κάνουν αυτοί για εμάς, θα είναι πιο ορθή η κατανόηση των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν και έτσι θα κινητοποιούμαστε αυθόρμητα και αυτόματα να βοηθούμε να τις ξεπεράσουν.
Έχει ειπωθεί άπειρες φορές ότι όλα είναι θέμα παιδείας. Είναι σίγουρο ότι με τη σωστή καθοδήγηση και εκπαίδευση, τα παιδιά μπορούν να αποκτήσουν δεξιότητες και γνώσεις για να αντιμετωπίσουν τα προβλήματά τους αντί να τα διαχειρίζονται εκφοβίζοντας τους άλλους. Να μάθουν ότι μόνο οι συμπονετικοί και ευγενικοί άνθρωποι είναι αρεστοί και ελκυστικοί και ότι όταν είναι υποστηρικτικοί, κάνουν τον καθένα να αισθάνεται καλά με τον εαυτό του.
Καθοδήγηση και εκπαίδευση, με κριτήρια την ενσυναίσθηση, τον σεβασμό στο διαφορετικό, την δικαιοσύνη και την αλληλεγγύη.
*Ο Μιχάλης Καραγιάννης είναι Μέλος Δ.Σ. ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΛΑΓΚΑΔΑ και Υποψήφιος αιρετός για: ΚΥΣΠΕ, ΑΠΥΣΠΕ ΚΕΝΤΡ. ΜΑΚΕΔΟΝ, ΠΥΣΠΕ ΔΥΤ. ΘΕΣ/ΝΙΚΗΣ
Πηγή αναδημοσίευσης: https://speedynews.gr/
