Συνήθως, τα άτομα που θυμώνουν και δεν μπορούν να διαχειριστούν αυτό τους το συναίσθημα, έχουν την τάση να κατηγορούν τους άλλους για τη συμπεριφορά και την έκρηξή τους (Κατσίκης, 2015).
Ο θυμός και τα συμπτώματά του
Ο θυμός είναι ένα συναίσθημα και ένα χαρακτηριστικό της ανθρώπινης προσωπικότητας, το οποίο πρέπει να εκφράζεται, μέσω της συμπεριφοράς, της φωνής, της γλώσσας του σώματος, με έναν λειτουργικό τρόπο με σκοπό την υγιή ανάπτυξη του ατόμου (Chaplin, 2013). Αυτό είναι ένα χάρισμα του ανθρώπου που διευκολύνει τις κοινωνικές του σχέσεις. Τα παιδιά, όμως και οι ενήλικες, μέσω του θυμού προσπαθούν να περάσουν κάποια μηνύματα για κάτι που μπορεί να τους ενοχλεί (Ταρναρά, 2015).
Τα συμπτώματα του θυμού είναι τα μικρά αυτά στοιχεία που μας κάνουν να καταλαβαίνουμε πότε είμαστε έτοιμοι να θυμώσουμε. Ένα πρώτο τέτοιο στοιχείο είναι όταν ένα άτομο θυμώνει με μικροπράγματα, είναι, δηλαδή, ευέξαπτο. Σε αυτή την περίπτωση ίσως δυσκολευτεί να διαχειριστεί και τον θυμό του και ίσως να οδηγηθεί σε κάποιο ξέσπασμα. Επίσης, ένα ακόμα σύμπτωμα είναι πως τα άτομα που θυμώνουν εύκολα έχουν την τάση να διακόπτουν τους άλλους και να είναι ανυπόμονοι. Αυτό φανερώνει και τη δυσκολία να διαχειριστούν το συναίσθημά τους, λόγω της παρορμητικότητας αυτής. Ακόμα, τα άτομα που είναι υπερευαίσθητα έχουν την τάση να θυμώνουν πιο συχνά ακόμη και με πράγματα που σε άλλους φαίνονται ανούσια (Ψωμιάδου, 2010).
Eπιπλέον, τα άτομα που έχουν έναν καταστροφικό τρόπο σκέψης, σκέφτονται για παράδειγμα ότι όλα οδήγησαν σε αποτυχία ή δεν κατάφεραν να αντιμετωπίσουν μια κατάσταση, είναι πιθανό να αντιδρούν περισσότερο επιθετικά, εκφράζοντας έντονα το θυμό τους. Ένα ακόμα χαρακτηριστικό των ατόμων που θυμώνουν εύκολα είναι η αποφυγή τους να αναλάβουν οποιαδήποτε ευθύνη σε αυτό. Συνήθως, τα άτομα που θυμώνουν και δεν μπορούν να διαχειριστούν αυτό τους το συναίσθημα, έχουν την τάση να κατηγορούν τους άλλους για τη συμπεριφορά και την έκρηξή τους (Κατσίκης, 2015).
Ο έντονος και συνεχόμενος θυμός μπορεί να έχει επιβλαβείς επιπτώσεις στο άτομο. Ένα άτομο που θυμώνει συχνά μπορεί να έχει έντονους πονοκεφάλους, να κοκκινίζει εύκολα, λόγω της αυξημένης αρτηριακής πίεσης, η θερμοκρασία του σώματός του να είναι ανεβασμένη, να νιώθει δυσκολίες στην αναπνοή ή να νιώθει πόνο στους μύες του σώματός του. Όλα αυτά συμβαίνουν γιατί όταν θυμώνουμε ενεργοποιείται το συμπαθητικό σύστημα του οργανισμού με σκοπό να αντιμετωπιστεί μια κατάσταση (Πατήλα, 2017).
Αναφορικά με το ηλικιακό στάδιο της εφηβείας, μερικές αιτίες πρόκλησης – πυροδότησης του θυμού και των παραπάνω συμπτωμάτων είναι όταν οι έφηβοι νιώθουν απειλή, εκφοβισμό, όταν αισθάνονται ότι τους επιβάλλεται κάτι, όταν νιώθουν κριτική, απαγόρευση, αδικία και απογοήτευση. Συχνά βιώνουν τα παραπάνω και κυριότερες πηγές πρόκλησης αυτών είναι οι γονείς τους, οι εκπαιδευτικοί και οι συμμαθητές τους, στους οποίους συχνά στρέφονται εναντίον (Pickhardt, 2010).
Οι κυριότεροι μηχανισμοί αιτιολογίας
Όσον αφορά τους μηχανισμούς αιτιολογίας και τους παράγοντες ανάπτυξης του θυμού σε ορισμένα άτομα, είναι σημαντικό να αναφερθούμε σε τρεις βασικές θεωρίες: τη βιολογική, την κοινωνική-αναπτυξιακή θεωρία και την κοινωνική- κονστρουκτιβιστική θεωρία.
Η πρώτη θεωρία τονίζει τις σημαντικές βιολογικές διαφορές που υπάρχουν μεταξύ αγοριών και κοριτσιών και την αδυναμία των αγοριών να έχουν αυτοέλεγχο πάνω στα συναισθήματά τους και να λεκτικοποιούν αυτό που κάθε φορά νιώθουν. Αυτό έχει σαν συνέπεια την ανάπτυξη του θυμού στα αγόρια σε σχέση με την ένταση και τη συχνότητα που εμφανίζεται στα κορίτσια.
Η δεύτερη θεωρία αναφέρει πως το συναίσθημα του θυμού είναι πιο έντονο στα αγόρια λόγω των γνωστικών σχημάτων που αυτά αναπτύσσουν σε σχέση με το φύλο τους. Η κοινωνία ορίζει πως οι άντρες είναι πιο ευέξαπτοι και βίαιοι σε σχέση με τις γυναίκες κι αυτό ίσως αποτελεί μια αιτία ανάπτυξης του θυμού.
Η τρίτη θεωρία λειτουργεί προσθετικά στις άλλες δύο κι αναφέρει πως εκτός των άλλων, σημασία στην ανάπτυξη του θυμού παίζει και η σημασία του πλαισίου και πως αντιδρούν τα άτομα που βρίσκονται στον περίγυρο του ατόμου που δεν μπορεί να διαχειριστεί το θυμό του (Chaplin, 2013).
Mε βάση τα όσα ειπώθηκαν για τη σημασία του πλαισίου ως αιτία για την ανάπτυξη του θυμού, η οικογένεια και ο τρόπος ζωής του παιδιού παίζει ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο. Παράγοντα επικινδυνότητας αποτελεί για ένα παιδί ένα περιβάλλον κακοποιητικό, στο οποίο υπάρχει εγκατάλειψη και συναισθηματική αδιαφορία από τους γονείς (Okuda et al., 2014).
Επίσης, οι γονείς που είναι βίαιοι κι έχουν ένα βεβαρημένο ιστορικό με διαταραχές στη διάθεση, αντικοινωνικές συμπεριφορές, εξάρτηση από αλκοόλ και ουσίες, είναι πιθανότερο να κάνουν παιδιά με τα ίδια προβλήματα, με δυσκολία στη διαχείριση των συναισθημάτων τους και βίαια (Jackson et al., 2010).
Aκόμα μια κακή σχέση με τους γονείς μπορεί να λειτουργήσει ως παράγοντας ανάπτυξης θυμού στο παιδί και κατ’ επέκταση στον έφηβο. Oι λόγοι για τους οποίους οι έφηβοι συχνά αισθάνονται θυμωμένοι με τους γονείς τους μπορεί να είναι η έλλειψη ελευθεριών, που βιώνουν, η έλλειψη σεβασμού, καθώς συχνά θεωρούν ότι η άποψή τους δεν είναι σεβαστή και δεν ακούγεται και η ανάγκη επιβεβαίωσης που έχουν, την οποία μερικές φορές νιώθουν ότι δεν παίρνουν από τους γονείς (Ταρναρά, 2015)(Kατσίκης, 2015).
Οι έφηβοι και ιδιαίτερα τα αγόρια που είναι στην εφηβεία επηρεάζονται από την παρέα συνομηλίκων. Αυτό μπορεί με τη σειρά του να αποτελέσει έναν παράγοντα ανάπτυξης δυσλειτουργικών συμπεριφορών, όπως ο έντονος θυμός, η βίαιη συμπεριφορά και η αδυναμία διαχείρισής τους. Επομένως, φαίνεται γι’ ακόμη μια φορά η σημασία του πλαισίου στην ανάπτυξη τέτοιων συμπεριφορών (Marsh et al., 2007).
Επίσης, το επίπεδο εκπαίδευσης των γονιών μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο, καθώς οι πιο καλλιεργημένοι γονείς θα αποτελέσουν παράδειγμα προς μίμηση για τα παιδιά τους και θα τα βοηθήσουν στον τρόπο που θα διαχειριστούν το συναίσθημα του θυμού τους. Με βάση αυτό καταλαβαίνουμε πως μία λανθασμένη αντιμετώπιση από τους γονείς μπορεί να συντηρήσει τέτοιου είδους προβλήματα (Osika et al., 2009).
Οι επιπτώσεις που επιφέρει η μη διαχείριση του θυμού
Η δυσκολία στη διαχείριση του θυμού μπορεί να οδηγήσει το άτομο στη βία και στην πρόκληση υλικών καταστροφών. Το άτομο με αυτό τον τρόπο ενδέχεται να αποκτήσει προβλήματα στην κοινωνική, επαγγελματική του ζωή και στη σχολική – ακαδημαϊκή πορεία του. Σε προχωρημένο στάδιο, ενδέχεται να αποκτήσει νομικά προβλήματα και προβλήματα με τις αστυνομικές αρχές.
Ένα άτομο που από μικρή ηλικία αντιμετωπίζει προβλήματα διαχείρισης θυμού, μπορεί να εξελιχθεί σε έναν ενήλικα που δημιουργεί προβλήματα στην οικογενειακή του ζωή, με περιστατικά βίας, κακοποίηση της συζύγου και των παιδιών και έντονους τσακωμούς (Οικονόμου, 2013).
Εκτός από τα προβλήματα που δημιουργεί το φαινόμενο της μη διαχείρισης του θυμού στις διαπροσωπικές σχέσεις, ο θυμός μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα και στον οργανισμό του ατόμου. Ο έντονος θυμός στην εφηβική ηλικία, ενδέχεται να δημιουργήσει προβλήματα καρδιάς κατά την ενηλικίωση του ατόμου, καθώς τα άτομα που θυμώνουν εύκολα σημειώνουν έντονη ενεργοποίηση του συμπαθητικού συστήματος και αυξημένη ροή του αίματος. Kάτι τέτοιο μπορεί να οδηγήσει σε πονοκεφάλους, αϋπνία, άγχος, ακόμα και σε εγκεφαλικό επεισόδιο (Strong, 2015) (Osika et al., 2009).
Πόσο σημαντική είναι επομένως η ύπαρξη και εφαρμογή εξειδικευμένων προγραμμάτων πρόληψης και παρέμβασης για την αντιμετώπιση των παραπάνω προβλημάτων; Η απάντηση είναι πως είναι εξαιρετικά σημαντική. Η ευαισθητοποίηση όλων πάνω σε τέτοιου είδους θέματα μπορεί να προλάβει επικίνδυνες καταστάσεις.
