Μια νέα πραγματικότητα για την ελληνική ιατρική κοινότητα
Με τον όρο ‘γυναικείος ακρωτηριασμός’ δηλώνεται η μερική ή ολική αφαίρεση των γεννητικών οργάνων των γυναικών για πολιτισμικούς, θρησκευτικούς ή άλλους μη θεραπευτικούς λόγους.
Ο όρος αυτός χρησιμοποιήθηκε τη δεκαετία του 1980 από δυτικούς συγγραφείς και προσυπογράφηκε για πρώτη φορά από τη Διαφρικανική Επιτροπή για τις παραδοσιακές τεχνικές οι οποίες επηρεάζουν την υγεία των γυναικών και των παιδιών (Ιnter-African Committee-IAC) to 1989.
To 1991 o όρος υιοθετήθηκε από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, τη Διεθνή Αμνηστία, τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών, την UNICEF και την UNFPA.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας διακρίνονται 4 τύποι γυναικείου ακρωτηριασμού, οι οποίοι γνωρίζουμε ότι εφαρμόζονται σήμερα.
Αίτια εφαρμογής του γυναικείου ακρωτηριασμού
Ο ακρωτηριασμός των γυναικείων γεννητικών οργάνων αποτελεί μία διαδικασία άμεσα συνυφασμένη με τον πολιτισμό, τις παραδόσεις, τα έθιμα και την κοινωνική συνοχή των κοινοτήτων στις οποίες εφαρμόζεται. Αυτό είναι ακόμη πιο εμφανές από το γεγονός ότι αποτελεί τμήμα της διαδικασίας ενηλικίωσης μιας γυναίκας.
Σε κάποιες χώρες, θεωρείται απαραίτητος ώστε ένα κορίτσι να θεωρηθεί ολοκληρωμένη γυναίκα και η πρακτική αυτή συμβολίζει τη διαφορά των φύλων όσον αφορά στους μελλοντικούς τους ρόλους στη ζωή και στο γάμο. Η αφαίρεση της κλειτορίδας που αναλογεί στο ανδρικό γεννητικό όργανο στο σώμα της γυναίκας θεωρείται ότι αυξάνει τη θηλυκότητά της, η οποία σ’ αυτές τις κοινωνίες είναι συνώνυμη με την υποταγή και την υπακοή.
Η πρακτική αυτή προσδίδει στα νεαρά κορίτσια κύρος, αποτελεί δείγμα ενηλικίωσης, κοινωνικής αναγνώρισης και αποδοχής από την κοινότητα. Σε πολλές περιοχές ανταμείβονται με δώρα και γίνονται εορτασμοί. Κορίτσια τα οποία δεν έχουν υποβληθεί στην επέμβαση στιγματίζονται ως κοινωνικοί απόκληροι και η προοπτική ανεύρεσης συζύγου είναι σχεδόν μηδαμινή αφού σε πολλές κοινωνίες απαγορεύεται στους άνδρες να παντρευτούν γυναίκες που δεν έχουν υποστεί ακρωτηριασμό.
Ο ακρωτηριασμός αποτελεί μέρος των καθηκόντων μιας μητέρας στην ανατροφή και στην προετοιμασία της κόρης της για την ενηλικίωση και το γάμο. Θεωρείται ότι διατηρεί την παρθενία της νεαρής κοπέλας, απαραίτητη προϋπόθεση για το γάμο. Σε μερικές κοινωνικές ομάδες, ένα αιδοίο το οποίο έχει συρραφεί μετά τον ακρωτηριασμό και όχι ένας άτρητος παρθενικός υμένας αποτελεί ένδειξη παρθενίας της κοπέλας και εγγυάται το γεγονός ότι δεν είχε προγαμιαίες σχέσεις. Έτσι οι γονείς μπορούν να επιτύχουν έναν καλό γάμο και να απαιτήσουν υψηλή προίκα ενώ η κοπέλα εισέρχεται πλέον σε μία κοινωνία, όπου σύμφωνα με τις δομές της, όσες έχουν υποστεί ακρωτηριασμό χαίρουν ιδιαίτερης εκτίμησης, απολαμβάνουν πολλά περισσότερα προνόμια και υπερέχουν έναντι αυτών που δεν έχουν υποστεί ακρωτηριασμό.
Άλλη αιτία που αναφέρεται είναι η πεποίθηση ότι μειώνεται η σεξουαλική επιθυμία της γυναίκας άρα και η πιθανότητα εξωσυζυγικών σχέσεων. Ο ακρωτηριασμός λοιπόν θεωρείται ότι βοηθά μια γυναίκα να διατηρεί την πίστη στο σύζυγό της και την ηθική της κατά τη διάρκεια του έγγαμου βίου.
Η καθαριότητα, η υγιεινή και η αισθητική αναφέρονται επίσης ως αιτίες για την εφαρμογή του γυναικείου ακρωτηριασμού. Σε μερικές κοινωνίες, γυναίκες που δεν έχουν υποβληθεί σε αυτόν θεωρούνται ακάθαρτες και δεν τους επιτρέπεται να έρχονται σε επαφή με τα τρόφιμα και το νερό. Σε αυτές τις απόψεις βασίζεται και η αντίληψη ότι τα γυναικεία γεννητικά όργανα είναι άσχημα και επικίνδυνα για τον άνδρα κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής επαφής καθώς και για το παιδί κατά τη διάρκεια του τοκετού. Στην Μπουργκίνα Φάσο και στη Νιγηρία πιστεύουν ότι το παιδί θα πεθάνει εάν έρθει σε επαφή με την κλειτορίδα της μητέρας.
Άλλοι λόγοι για τους οποίους εφαρμόζεται είναι η πεποίθηση ότι ο ακρωτηριασμός θεραπεύει πολλές ψυχολογικές ασθένειες όπως η κατάθλιψη, η υστερία, η σχιζοφρένεια ακόμη και η κλεπτομανία. Θεωρείται επίσης ότι βοηθά στη διατήρηση της καλής υγείας, ενισχύει τη γονιμότητα μιας γυναίκας και προάγει την ομορφιά της, ελαττώνει τη γέννηση θνησιγενών τέκνων σε πρωτοτόκες γυναίκες και αυξάνει την ανδρική σεξουαλική δραστηριότητα και ικανοποίηση.
Ο γυναικείος ακρωτηριασμός έχει συσχετιστεί με τη θρησκεία του Ισλάμ καθότι απαντάται πρωτίστως σε περιοχές της μουσουλμανικής Αφρικής και της Ινδονησίας, αν και γνωρίζουμε ότι ο ακρωτηριασμός χρονολογείται πριν το Ισλάμ κι ότι δεν εφαρμόζεται από την πλειονότητα των μουσουλμάνων. Μάλιστα δεν αναφέρεται ούτε εγκρίνεται από το Κοράνι. Ωστόσο στις μουσουλμανικές χώρες όπου εφαρμόζεται δικαιολογείται από τη Σούνα, η οποία αποτελεί τα λόγια και τα έργα του προφήτη Μωάμεθ. Σύμφωνα με τη Σούνα, ο προφήτης Μωάμεθ φαίνεται να ευνοεί την αφαίρεση μικρού τμήματος της κλειτορίδας λέγοντας στη γυναίκα που ετοιμαζόταν να υποβληθεί σε αυτή τη διαδικασία: ‘Να μην κόψεις πολύ έτσι ώστε να είναι καλύτερο για μια γυναίκα και πιο επιθυμητό για ένα σύζυγο’.
Τα λόγια αυτά θεωρούνται από πολλούς μουσουλμάνους αμφιλεγόμενα και όχι αρκετά αξιόπιστα. Η αυθεντικότητα του κειμένου αυτού καθώς και άλλων τα οποία αφορούν την κλειτοριδεκτομή αμφισβητείται σε μεγάλο βαθμό και αρκετοί μελετητές τα έχουν αντικρούσει. Ακόμη κι αν είναι αληθινά, απλώς επιτρέπουν την πρακτική, δεν την επιβάλλουν.
Υπήρξαν αρκετές διαφωνίες ανάμεσα στους μουσουλμάνους ηγέτες καθώς ένα τμήμα αυτών στήριζε την πρακτική. Τελικά χριστιανοί και μουσουλμάνοι ηγέτες αποκήρυξαν δημόσια την πρακτική το 1998. Το Μάρτιο του 2005 ανακοινώθηκε από το Πανεπιστήμιο Αl-Azhar στο Κάιρο το οποίο μελετά το θέμα: «Όλες οι πρακτικές της γυναικείας περιτομής και του γυναικείου ακρωτηριασμού είναι εγκλήματα και δεν έχουν καμία σχέση με το Ισλάμ. Είτε περιλαμβάνει την αφαίρεση δέρματος ή το κόψιμο σάρκας από τα γυναικεία γεννητικά όργανα αυτό δεν αποτελεί υποχρέωση στο Ισλάμ.»
Τέλος, το Δεκέμβριο του 2006, μετά από συνδιάσκεψη του μουσουλμανικού κλήρου αποκηρύχθηκε η πρακτική ως μη απαραίτητη στο Ισλάμ και υπογράφηκε από τον θρησκευτικό ηγέτη της Αιγύπτου, παρά την απροθυμία τμήματος του κλήρου οι οποίοι ήθελαν να δώσουν ιατρική και όχι θρησκευτική διάσταση στο θέμα προτείνοντας να πραγματοποιείται από εξειδικευμένο ιατρικό προσωπικό.
Η πρακτική του ακρωτηριασμού λοιπόν ξεπερνά χρονολογικά και γεωγραφικά το Ισλάμ. Αυτό διαφαίνεται και από το γεγονός ότι παρατηρείται και σε πληθυσμούς άλλων θρησκειών όπως στους Κόπτες χριστιανούς της Αιθιοπίας και της Αιγύπτου καθώς και στους αυτόχθονες του Αμαζονίου, των Φιλιππίνων, του Μεξικού και της Αυστραλίας.
Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν ότι ο ακρωτηριασμός αποτελεί μία βαθιά ριζωμένη παράδοση με προεκτάσεις περισσότερο κοινωνικές και πολιτισμικές παρά θρησκευτικές.
Επιπτώσεις του Γυναικείου Ακρωτηριασμού
Οι επιπτώσεις στην υγεία μιας γυναίκας που έχει υποβληθεί σε ακρωτηριασμό των γεννητικών της οργάνων ποικίλουν και εξαρτώνται από διάφορους παράγοντες όπως η έκταση και το είδος της επέμβασης, η ικανότητα και οι γνώσεις του ατόμου που την πραγματοποίησε, οι συνθήκες υγιεινής κάτω από τις οποίες έλαβε χώρα καθώς και η φυσική κατάσταση του κοριτσιού ή της γυναίκας.
Ο πόνος και η αιμορραγία κατά τη διάρκεια του ακρωτηριασμού και μετά αποτελούν τις πιο άμεσες επιπτώσεις ανεξάρτητα με τον τύπο της επέμβασης ενώ σε αρκετές περιπτώσεις η ακατάσχετη αιμορραγία μπορεί να οδηγήσει ακόμα και σε αναιμία. Οι λοιμώξεις του ουρογεννητικού συστήματος είναι αρκετά συχνές εξαιτίας των ανύπαρκτων κανόνων υγιεινής και των μη αποστειρωμένων αντικειμένων που χρησιμοποιούνται στην επέμβαση. Ορατός είναι ακόμη και ο κίνδυνος μετάδοσης του AIDS λόγω της μη αποστείρωσης και χρησιμοποίησης των ίδιων εργαλείων. Σε αρκετές περιπτώσεις έχει επέλθει ο θάνατος είτε από σηψαιμία είτε από αιμορραγικό σοκ.
Άλλες επιπλοκές είναι η δημιουργία αποστημάτων και επώδυνων κύστεων, ο σχηματισμός ουλών, ο τραυματισμός παρακείμενου ιστού, η ακράτεια ούρων εξαιτίας τραυματισμού της ουρήθρας.
Σε αρκετές περιπτώσεις υπάρχει έντονη δυσκολία στην ούρηση (ιδιαίτερα στον τύπο III) με αποτέλεσμα λοιμώξεις του ουροποιητικού και κατ’ επέκταση λιθίαση της ουροδόχου κύστης και της ουρήθρας και νεφρικές δυσλειτουργίες. Κατά τη διάρκεια της εμμηνορρυσίας υπάρχει παρεμπόδιση της διέλευσης του αίματος κάτι που μπορεί να οδηγήσει όχι μόνο σε μόλυνση της περιοχής των γεννητικών οργάνων αλλά και σε αιματόκολπο.
Η δυσπαρεύνια και η σεξουαλική δυσλειτουργία αποτελούν συνήθεις επιπλοκές. Κατά τη διάρκεια της πρώτης συνουσίας μπορεί να χρειαστεί να κοπούν τα ράμματα και να ανοιχτούν τα μεγάλα χείλη. Αυτό το δεύτερο κόψιμο μπορεί να πραγματοποιηθεί από το σύζυγο ακόμη και με μαχαίρι οδηγώντας σε νέες επιπλοκές. Αυτή η διαδικασία γίνεται και κατά τη διάρκεια του τοκετού έτσι ώστε να επιτευχθεί η έξοδος του παιδιού ενώ στη συνέχεια η περιοχή του αιδοίου ράβεται ξανά για να είναι η γυναίκα αποδεκτή από το σύζυγό της. Εννοείται ότι η οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν είναι τεράστιοι τόσο για τη μητέρα όσο και για το παιδί.
Ο γυναικείος ακρωτηριασμός οδηγεί σε ανωμαλίες της αναπαραγωγικής λειτουργίας ακόμη και σε στειρότητα. Ευθύνεται για ένα μεγάλο αριθμό επιπλοκών όπως οι επιπλοκές και η ανάγκη νοσηλείας κατά τη διάρκεια της κύησης , η ακατάσχετη αιμορραγία μετά τον τοκετό, η αυξημένη περιγεννητική θνησιμότητα, η ανάγκη ανάνηψης του νεογνού, η γέννηση λιποβαρών νεογνών.
Μετά από έρευνα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας τον Ιούνιο του 2006 σε 28.393 γυναίκες σε 28 μαιευτήρια στις χώρες Μπουργκίνα Φάσο, Γκάνα, Νιγηρία, Κένυα, Σενεγάλη και Σουδάν όπου μεγάλο ποσοστό των γυναικών είχαν υποστεί ακρωτηριασμό διεξήχθησαν τα εξής συμπεράσματα:
Σε όλους τους τύπους υπάρχει αυξημένος κίνδυνος θανάτου του νεογνού (15% για τον τύπο I, 32% για τον τύπο II και 35% για τον τύπο III).
Οι μητέρες που έχουν υποστεί τύπου III γυναικείο ακρωτηριασμό είχαν 30% περισσότερες πιθανότητες να υποβληθούν σε καισαρική τομή καθώς και 70% αύξηση της πιθανότητας να έχουν ακατάσχετη αιμορραγία μετά τον τοκετό σε σύγκριση με τις μητέρες που δεν είχαν υποστεί ακρωτηριασμό των γεννητικών τους οργάνων.
Μετά από μια αδρή εκτίμηση του πληθυσμού των μητέρων στην Αφρική με γυναικείο ακρωτηριασμό βρέθηκε ότι 10 έως 20 ανά 1000 νεογνά στην Αφρική πεθαίνουν κατά τη διάρκεια του τοκετού εξαιτίας της επέμβασης στην οποία έχουν υποβληθεί οι μητέρες τους.
Όσον αφορά στις ψυχολογικές επιπτώσεις του γυναικείου ακρωτηριασμού είναι πολύ πιο δύσκολο να ερευνηθούν επιστημονικά από ότι οι σωματικές. Παρά την έλλειψη επιστημονικών στοιχείων, προσωπικές διηγήσεις γυναικών που έχουν υποστεί ακρωτηριασμό αποκαλύπτουν συναισθήματα άγχους, τρόμου, ταπείνωσης και προδοσίας τα οποία μπορεί να έχουν μακροχρόνιες επιπτώσεις. Επίσης διατροφικές διαταραχές, απότομη αύξηση ή μείωση του βάρους, διαταραχές κατά τη διάρκεια του ύπνου, αδυναμία συγκέντρωσης και μαθησιακές δυσκολίες φαίνεται να σχετίζονται με το γυναικείο ακρωτηριασμό. Ορισμένοι ειδικοί πιστεύουν ότι το σοκ και το τραύμα της επέμβασης μπορούν να συμβάλλουν στην ανάπτυξη μιας συμπεριφοράς από τις γυναίκες που περιγράφεται ως πιο ήρεμη και πειθήνια και θεωρείται θετική στις κοινωνίες που εφαρμόζεται ο ακρωτηριασμός.
Η Ελληνική πραγματικότητα
Η ελληνική ιατρική κοινότητα μετά το μεγάλο κύμα μεταναστών από την Αφρικανική κυρίως ήπειρο έρχεται πιο συχνά σε επαφή με το πρόβλημα του ακρωτηριασμού των γυναικείων γεννητικών οργάνων.
Στην Ελλάδα, δεν υπάρχει σαφής νομοθεσία που να προστατεύει αυτές τις γυναίκες. Απαιτείται κινητοποίηση φορέων όπως τα Τμήματα Οικογενειακού Προγραμματισμού, αλλά και η ευαισθητοποίηση των ιατρών, της κοινωνίας και του κράτους για την προάσπιση των δικαιωμάτων αυτής της ευαίσθητης ομάδας γυναικών.
Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν ότι για τη σωστή αντιμετώπιση και εξάλειψη της πρακτικής πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι υπάρχει άμεση συσχέτιση με τις κοινωνικές, πολιτισμικές και πολιτικές δομές των πληθυσμών στους οποίους εφαρμόζεται. Μόνο μέσα από μία συντονισμένη προσπάθεια στην οποία θα συμμετέχουν διεθνείς φορείς, κυβερνητικοί παράγοντες αλλά και οι κάτοικοι των τοπικών κοινοτήτων θα μπορέσουμε να κατανοήσουμε τις ιδιαιτερότητες του πολιτισμού τους και να εξασφαλίσουμε το επιθυμητό αποτέλεσμα.
Θα πρέπει να γνωρίζει κανείς τα βασικά στοιχεία του πολιτισμού της κοινωνικής ομάδας στην οποία απευθύνεται ώστε να είναι εφαρμόσιμα και επιτυχημένα τα προγράμματα της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης. Ιδιαίτερα σε αυτό το λεπτό και ευαίσθητο θέμα, το τόσο σημαντικό για τη σωματική και ψυχική μας υγεία, οι «κεραίες» μας πρέπει να είναι άκρως ευαισθητοποιημένες, και η προσέγγισή μας να γίνεται με σεβασμό και αποδοχή στη διαφορετικότητα.
