Γράφει ο Πέτρος Κεχαγιάς, MScΝευροψυχολόγος / Συστημικός & Solution-Focused Ψυχοθεραπεύτης
Υπ. Διδάκτωρ Ιατρικής Α.Π.Θ.
Αν σας ζητηθεί να κλείσετε τα μάτια και να φέρετε στο νου σας ένα αγαπημένο σας τραγούδι, που συνδέεται με όμορφες αναμνήσεις, ποιο τραγούδι θα ήταν αυτό; Κάντε ένα μικρό διάλειμμα από την ανάγνωση αυτού του άρθρου και προχωρήστε στην παραπάνω άσκηση, δίνοντας έμφαση στις αναμνήσεις, που διεγείρονται από τη συγκεκριμένη μουσική.
Ο ήχος, ο ρυθμός, η μελωδία συνοδεύουν τον άνθρωπο ήδη από τις πρώτες του μέρες ως έμβρυο, όταν κυοφορούταν στην κοιλιά της μητέρας του και ερχόταν σε επαφή με τους ήχους του σώματός της, αλλά και τους ήχους του περιβάλλοντος μέσα από το σώμα της. Η ευεργετική επίδραση της μουσικής στα έμβρυα, τα νεογνά, τα βρέφη και τα νήπια (ηλικίες, στις οποίες δεν έχει ακόμη αναπτυχθεί η λογική σκέψη και η γλώσσα) έχει αποδειχθεί ερευνητικά και συνεχίζει να ελκύει την προσοχή των επιστημόνων. Ένα ασφαλές συμπέρασμα όλων των ερευνών είναι πως ο ανθρώπινος εγκέφαλος έχει εξελιχθεί, για να επεξεργάζεται τη μουσική και να επωφελείται από αυτήν.
Πλείστα δεδομένα καταδεικνύουν τη χρησιμότητα της μουσικής στους ανθρώπους της τρίτης ηλικίας και τη συνεισφορά της στις ψυχολογικές λειτουργίες τους. Ιδιαίτερη βαρύτητα έχει δοθεί στις μη φαρμακευτικές παρεμβάσεις στην άνοια μέσω της μουσικής, καθώς η ακρόαση μουσικής έχει συνδεθεί με την ενεργοποίηση συναισθημάτων. Αυτή η ενεργοποίηση μπορεί να οδηγήσει στην επαναφορά αναμνήσεων και πληροφοριών, που συνήθως λόγω των γνωστικών ελλειμμάτων στην άνοια δεν ανακαλούνται εύκολα.
Σε ανθρώπους με φυσιολογικό γήρας η ακρόαση μουσικής έχει συνδεθεί ερευνητικά με συναισθηματική ευφορία, αποβολή του άγχους και των αρνητικών σκέψεων, κοινωνική αλληλεπίδραση με αγαπημένα πρόσωπα, αίσθημα πληρότητας και επίγνωσης του εαυτού, ενθάρρυνση και κινητοποίηση σε δύσκολες καταστάσεις.
Ακόμη, τα οφέλη της μουσικής έχουν αποδειχθεί και αναφορικά με τις γνωστικές λειτουργίες των ατόμων τρίτης ηλικίας. Έτσι, έχει φανεί πως η μουσική η οποία ενεργοποιεί θετικά συναισθήματα (συνήθως εύθυμη ορχηστρική μουσική) αυξάνει την ταχύτητα νοητικής επεξεργασίας, τη συγκέντρωση και την παραγωγικότητα και ενισχύει τις λειτουργίες της μνήμης. Τέλος, συμβάλλει στις διαδικασίες της αυτοβιογραφικής μνήμης, δηλαδή της ικανότητάς μας να αποθηκεύουμε στη μνήμη μας γεγονότα που έχουμε ζήσει και να τα ανασύρουμε από τη μνήμη μας όποτε τα χρειαζόμαστε.
Σημαντικό στοιχείο στις εν λόγω ερευνητικές μελέτες είναι ότι τα οφέλη της μουσικής στους συμμετέχοντες μεγιστοποιούνται, όταν αυτοί ακούν εξατομικευμένες λίστες με τα αγαπημένα τους τραγούδια. Φαίνεται πως ο εγκέφαλός μας, και πιο ειδικά ο εγκέφαλος των ανθρώπων στην τρίτη ηλικία, ευεργετείται περισσότερο, όταν ακούει μελωδίες που έχει συνηθίσει και αγαπήσει.
Ταυτόχρονα, αξιοσημείωτες είναι οι θετικές συνέπειες της μουσικής σε νευροεκφυλιστικές παθήσεις, όπως η Νόσος Alzheimer και άλλες άνοιες. Η μελωδία συνεισφέρει στην αποβολή του θυμού και της έντασης (συχνά συμπτώματα στην άνοια), βοηθάει στη χαλάρωση και την ηρεμία, καταπραΰνει τη νοητική και συναισθηματική σύγχυση, στην οποία μπορεί να βρίσκονται οι ανοϊκοί ασθενείς, συμβάλλει στη θετική διάθεση και την επικοινωνία μεταξύ των ασθενών και των φροντιστών.
Επιπλέον, πρόσφατα ερευνητικά στοιχεία από ασθενείς με κινητικές δυσκολίες ή παθήσεις, όπως η Νόσος Πάρκινσον, εξηγούν πώς εξαιτίας των πολλαπλών κέντρων του εγκεφάλου, τα οποία συνδέονται με την επεξεργασία της μουσικής, η ακρόαση μίας ρυθμικής μελωδίας υποβοηθάει τη λειτουργία εκείνων των σημείων του εγκεφάλου που συνδέονται με την κίνηση, τη βάδιση και τη στάση του σώματος.
Συνοπτικά, η επίδραση που έχει η μουσική στον εγκέφαλο των ανθρώπων και κυρίως των ηλικιωμένων συνεχίζει να προσελκύει το μεγάλο ενδιαφέρον των ερευνητών, μιας και διαφαίνεται πως οι εφαρμογές της είναι ευρείες. Πιο πρακτικά μπορείτε να ακολουθήσετε τις παρακάτω προτροπές ή να τις προσαρμόσετε στα δικά σας ενδιαφέροντα:
- Αναζητήστε αγαπημένα σας τραγούδια σε διάφορα ψηφιακά μέσα. Σήμερα, το διαδίκτυο δίνει απεριόριστες δυνατότητες μέσω ιστοσελίδων αναζήτησης τραγουδιών, όπως το youtube.
- Δημιουργήστε λίστες τραγουδιών στο μέσο ή τη σελίδα που έχετε στη διάθεσή σας. Ταξινομείστε τα τραγούδια που έχετε βρει φτιάχνοντας λίστες, οι οποίες συνδέονται με συναισθήματα και ψυχικές καταστάσεις (π.χ. ευθυμία, ηρεμία, ονειροπόληση, ενεργητικότητα), αλλά και αναμνήσεις (π.χ. ημέρα γάμου, σχολικά χρόνια, εκδρομές με οικογένεια, κυριακάτικα τραπέζια).
- Δημιουργήστε μία λίστα τραγουδιών μόνο με ορχηστικά τραγούδια (π.χ. κλασική μουσική), τα οποία μπορούν να σας βοηθήσουν σε κάποιους από τους παρακάτω τομείς: συγκέντρωση, αποβολή στρες, σωματική χαλάρωση, νοητική διαύγεια, κ.ά.
- Δημιουργείστε μία λίστα τραγουδιών, η οποία θα παίζει, όταν βρίσκεστε παρέα με συγκεκριμένο/α άτομο/α.
- Χρησιμοποιείστε τις παραπάνω λίστες τραγουδιών, όταν σας δημιουργείται η ανάγκη για τα συναισθήματα και τις αναμνήσεις που ενεργοποιούν. Για παράδειγμα, εάν έχετε ανάγκη να ηρεμήσετε παίξτε την αντίστοιχη λίστα και συγκεντρωθείτε στη μουσική.
- Συνδέστε καθημερινές ασχολίες ή δραστηριότητες, για τις οποίες δεν έχετε μεγάλο κίνητρο, με συγκεκριμένες λίστες (π.χ. μία λίστα για την καθαριότητα, για το διάβασμα, το μαγείρεμα κ.ά.).
- Εάν χρειάζεστε βοήθεια για όλα τα παραπάνω, μη διστάσετε να τη ζητήσετε ή αναθέστε σε κάποιον να φτιάξει τις λίστες για εσάς.
- Αφήστε το σώμα σας να παρασυρθεί από τον ρυθμό του κάθε τραγουδιού, προσέχοντας πάντοτε την υγεία σας.
