Γράφει ο Μιχάλης Πατεράκης, Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπευτής

Διαγνωστικά κριτήρια της γενικευμένης αγχώδους διαταραχής

1. Υπερβολικό άγχος και ανησυχία (φοβισμένη προσδοκία) που συμβαίνουν τις περισσότερες ημέρες μιας περιόδου τουλάχιστον 6 μηνών, για μια σειρά γεγονότων ή δραστηριοτήτων (όπως η εργασία και η σχολική επίδοση)
2. Το άτομο νιώθει ότι είναι δύσκολο να ελέγξει την ανησυχία του
3. Το άγχος και η ανησυχία συνδέονται με τρία ή περισσότερα από τα ακόλουθα συμπτώματα

• Νευρικότητα ή αίσθημα αγωνίας ή τεντωμένα νεύρα

• Εύκολη κόπωση

• Δυσκολία συγκέντρωσης ή αίσθημα ότι το μυαλό αδειάζει

• Ευερεθιστότητα

• Μυϊκή τάση

• Διαταραχή του ύπνου (δυσκολία επέλευσης ή διατήρησης του ύπνου ή ανήσυχος μη ικανοποιητικός ύπνος.

4. Το άγχος, η ανησυχία ή τα σωματικά συμπτώματα προκαλούν κλινικά σημαντική ενόχληση ή έκπτωση των κοινωνικών, επαγγελματικών ή άλλων σημαντικών περιοχών της λειτουργικότητας

5. Η διαταραχή δεν οφείλεται στις άμεσες φυσιολογικές δράσεις μιας ουσίας (π.χ ουσία κατάχρησης, φάρμακα) ή σε μια γενική σωματική κατάσταση (π.χ υπερθυρεοειδισμός) και δεν εμφανίζεται αποκλειστικά κατά τη διάρκεια μιας διάχυτης αναπτυξιακής διαταραχής.

Το άγχος δεν εμφανίζεται ποτέ χωρίς λόγο

Πάντα υπάρχει αιτία, ακόμα και σε εκείνες τις περιπτώσεις όπου το άτομο που το βιώνει, δεν γνωρίζει τους λόγους για τους οποίους είναι αγχωμένο. Αυτή είναι η περίπτωση του νευρωτικού άγχους. Παρακάτω εξηγώ τί σημαίνει αυτό.

Το πραγματικό άγχος

Ας κάνουμε όμως πρωτίστως μία βασική διάκριση. Υπάρχουν δύο είδη άγχους. Το ένα είναι το πραγματικό δηλαδή το άγχος που δεν έχει να κάνει με την εσωτερική μας ζωή. Για παράδειγμα όταν είναι κανείς φοιτητής και δίνει εξετάσεις στο πανεπιστήμιο, μπορεί να έχει άγχος, ή ένας απλήρωτος λογαριασμός που λήγει και δημιουργεί άγχος μήπως τυχόν κοπεί το ρεύμα στο σπίτι, ή κάποιος που φοβάται να μην χάσει τη δουλειά του γιατί βασίζεται μόνο σε αυτήν και ένα σωρό άλλα πράγματα αποτελούν πηγές άγχους. Αλλά αυτά δεν αφορούν την εσωτερική ψυχική μας ζωή. Αυτά είναι έξω από εμάς. Μπορεί να μας επηρεάζουν μεν, όμως αντιμετωπίζονται με κάποια κινητοποίηση. Κάνει κανείς κάτι δηλαδή. Ο φοιτητής διαβάζει περισσότερο, ο λογαριασμός μπαίνει σε πρόγραμμα πληρωμής, και το άγχος της απόλυσης το αντιμετωπίζει κανείς όπως μπορεί, ψάχνοντας για παράδειγμα για μια δεύτερη δουλειά ή αυξάνοντας αποδοτικότητά του ώστε να αποφύγει να είναι στην πρώτη γραμμή σε περίπτωση περικοπής προσωπικού.

Το νευρωτικό άγχος

Ωστόσο υπάρχει και ένας δεύτερο είδος άγχους, το νευρωτικό.
– Τί είναι αυτό;
Νευρωτικa, λέμε το άγχος που ενώ υπάρχει, δεν έχει εμφανή αιτία ύπαρξης. Δεν καταλαβαίνουμε δηλαδή από πού προέρχεται. Συνήθως είναι μόνιμο αλλά κρύβεται και εμφανίζεται εκεί που δεν το περιμένει κανείς. Έρχεται στην επιφάνεια και μας ταλαιπωρεί αλλά δεν μπορούμε να καταλάβουμε από που είναι η προέλευσή του. Γιατί συμβαίνει λοιπόν αυτό. Που οφείλεται; Ποιοι είναι οι λόγοι της ύπαρξής του;

Ο ρόλος του ασυνείδητου πεδίου του ψυχισμού

Οι λόγοι είναι ασυνείδητοι. Δηλαδή δεν τους γνωρίζουμε. Είναι mέσα μας οι λόγοι αυτοί, δικοί μας είναι, αλλά δεν τους ξέρουμε. Ανήκουν σε ένα πεδίο ασυνείδητο. Σε ένα επίπεδο που δεν μπορούμε να το πλησιάσουμε εύκολα παρόλο που μας αποκαλύπτεται κάθε βράδυ μέσω των ονείρων. Τα όνειρα είναι η οδός προς το ασυνείδητο, όπως και οι παραπραξίες και οι παραδρομές της γλώσσας. Όταν θέλουμε να κάνουμε κάτι και κάνουμε κάτι άλλο, ή όταν θέλουμε να πούμε κάτι και λέμε κάτι άλλο, εκεί αποκαλύπτεται ένα ασυνείδητο γεγονός. Μια ανάγκη ή μια επιθυμία δηλαδή που είναι βαθιά απωθημένη και που δεν τη νιώθουμε. Όμως κάθε ανάγκη που έχουμε απωθήσει, έχει ενέργεια. Θέλει να εκφραστεί. Θέλει δηλαδή να ικανοποιηθεί. Οπότε αν ζήλευες τον αδερφό σου αλλά όλοι σου έλεγαν να τον αγαπάς κι εσύ σκεφτόσουν ότι καλό θα είναι να του δείξεις αγάπη γιατί στο τέλος θα σε μισήσουν όλοι που τον μισείς, τότε απωθείς τη ζήλεια και το μίσος και στην θέση τους βάζεις την αγάπη. Που βεβαίως δεν είναι αγάπη αλλά αντεστραμμένο μίσος.

Αυτή η ζήλεια όμως δεν θα πεθάνει επειδή την απώθησες. Αυτή η ζήλεια παραμένει ενεργή μέσα μας. Διατηρεί όλη την ορμική της ενέργεια και ψάχνει τρόπους να εκδηλωθεί. Όμως εκεί παρεμβαίνουν οι άμυνες αντιστρέφοντάς την και κάνοντάς την να πάρει μια μορφή ψεύτικης αγάπης. Δείχνεις ψεύτικη αγάπη στους συναδέλφους, στο σύντροφο, στα παιδιά σου, στους φίλους σου. Εκεί είναι το ασυνείδητο στοιχείο που καθορίζει τη ζωή σου. Πράγματι, η ζωή μας είναι ασυνείδητη. Ψευδαίσθηση είναι το ότι νομίζουμε ότι παίρνουμε συνειδητές αποφάσεις στη ζωή μας. Ελάχιστα πράγματα μας είναι συνειδητά. Και όταν οι ανάγκες και οι επιθυμίες που καταπιέσαμε αφορούν πολύ βασικά, δομικά πράγματα στη ζωή μας, όπως είναι η πραγματική αγάπη που χρειαζόμαστε για να ζήσουμε ή η ανάγκη να μοιραστούμε τον εαυτό μας για να μπορέσουμε να επικοινωνήσουμε, τότε παρουσιάζονται προβλήματα στις σχέσεις μας με τους άλλους ανθρώπους, στο ναρκισσισμό μας δηλαδή στην αυτοεκτίμησή μας, και στο τέλος εμφανίζονται και βαρύτερα συμπτώματα.

Η προσπάθεια να ελέγξουμε τα πράγματα γύρω μας προδίδει τις εσωτερικές μας συγκρούσεις

Η ασυνείδητη ζωή μας, μας καθορίζει. Και όσο περισσότερο κάποιος προσπαθεί να ελέγξει τη ζωή του και τους γύρω του, τόσο περισσότερες συγκρούσεις κρύβει μέσα του. Για να σταματήσει να μας καθορίζει το ασυνείδητό μας, πρέπει να το προσπαθήσουμε να το γνωρίσουμε. Ουσιαστικά να γνωρίσουμε δηλαδή την ψυχική μας ζωή. Τον εαυτό μας. Να δούμε τί γίνεται μέσα μας. Από ποια συναισθηματικά υλικά έχουμε φτιαχτεί. Πως μας επηρέασαν και πως συνεχίζουν να μας επηρεάζουν οι συνθήκες της παιδικής μας ζωής. Τα μίση, οι θυμοί, η οργή, οι ματαιώσεις, οι απώλειες, οι διάφορες ειδικές συνθήκες που έτυχαν στον καθένα. Κάθε συναισθηματική δυσκολία που προέκυψε μέσα στις συνθήκες που έζησε ο καθένας, δεν παρέμεινε συνειδητή. Απωθήθηκε για να μην προκαλεί δυσφορία. Οι περισσότεροι άνθρωποι νομίζουν ότι επειδή μπορεί να θυμούνται ένα γεγονός που τους επηρέασε, νομίζουν ότι μπορούν και να το αντιμετωπίσουν. Τα πραγματικά αισθήματα όμως που συνδέονται με τα γεγονότα δεν μπορεί εύκολα να τα κρατήσει κανείς στη συνείδησή του. Δεν έχει σημασία αν θυμάσαι ή αν δεν θυμάσαι κάτι αλλά με τί συναίσθημα είναι επενδεδυμένο. Πως πραγματικά νιώθεις μέσα σου γιαυτό. Όταν ρωτάω τους ανθρώπους ποια είναι η σχέση τους με τους γονείς τους, όλοι στην αρχή μου απαντάνε: «καλή, δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα», που σημαίνει βέβαια ότι από κάτω κρύβονται ένα σωρό προβλήματα. Πρώτον γιατί δεν υπάρχει καμμία σχέση που να είναι απλώς καλή και δεύτερον γιατί όλα τα προβλήματα αφορούν και τις σχέσεις τις οικογενειακές. Ξέρω ότι λένε ψέμματα εκείνη την ώρα στον ίδιο τους τον εαυτό. Ξέρω ότι αμύνονται στα πραγματικά τους αισθήματα. Όταν επιμένω να μου εξηγήσουν πιο λεπτομερειακά, ορισμένοι απαντάνε θυμωμένα: «μα σας είπα είναι καλή, τί άλλο να πώ;» Εκεί παρατηρώ και τους το λέω ότι το λένε θυμωμένα. Αφού είναι όλα πολύ ωραία και αγγελικά πλασμένα και στρωμένα «καλά» με κόκκινα χαλιά και τη μπάντα της φιλαρμονικής να παίζει, γιατί θυμώνετε; Και εκεί κάπου βέβαια αρχίζουν και σπάνε οι πρώτες αντιστάσεις.

Και καλό και κακό μαζί

Δεν υπάρχουν καλοί ή κακοί γονείς. Οι γονείς, όπως και όλοι οι άνθρωποι σε αυτό τον κόσμο είναι και καλοί και κακοί μαζί. Και απλώς εμείς προβάλλουμε στους ανθρώπους την καλοσύνη και την κακία. Αν έχουμε ανάγκη να δούμε τους άλλους ως καλούς, τους βλέπουμε ασυνείδητα ως καλούς. Πράγμα που σημαίνει ότι αντιστρέφουμε το αίσθημα ότι τους θεωρούμε κακούς, σε καλό, γιατί δεν το αντέχουμε. Αυτός είναι ο λεγόμενος «αντιθετικός σχηματισμός» ή στα αγγλικά reaction formation. Είναι ασυνείδητος μηχανισμός που παρεμβαίνει όταν δεν αντέχουμε να δούμε την κακή πλευρά των πραγμάτων.

Η προσπάθεια της συνειδητοποίησης

Το άγχος λοιπόν όπως και τα περισσότερα πράγματα σε αυτό τον κόσμο, είναι ασυνείδητο. Η προσπάθεια να κάνουμε το ασυνείδητο συνειδητό, λέγεται ψυχοθεραπεία. Είναι η προσπάθεια να κάμψουμε τις αντιστάσεις και να δούμε ποια είναι η πραγματική εσωτερική συναισθηματική μας ζωή. Γι’ αυτό και η θεραπεία παίρνει χρόνο και γιαυτό βασίζεται στην σχέση η οποία δημιουργείται μεταξύ θεραπευόμενου και θεραπευτή. Η θεραπευτική σχέση είναι πολύτιμη γιατί εκεί ξεδιπλώνεται όλη η προσωπικότητα του ατόμου που θέλει να μάθει τον εαυτό του. Στην αρχή γεμάτη άμυνες και στην πορεία με την σταδιακή αλλαγή από τον ψεύτικο αμυντικό μας εαυτό, στον αληθινό μας εαυτό που έχει κρυφτεί πίσω από τα τραύματα σε μερικές περιπτώσεις, πίσω από τις μεγάλες ματαιώσεις σε μερικές άλλες περιπτώσεις και πίσω από τα συντρίμμια στις πιο δύσκολες περιπτώσεις, που αφορούν στην παιδική μας ηλικία και στον τρόπο με τον οποίο περάσαμε τα ψυχοσεξουαλικά στάδια ανάπτυξης για τα οποία θα μιλήσουμε σε άλλο άρθρο.

Το νευρωτικό άγχος λοιπόν σχετίζεται με αυτό το κομμάτι της ψυχικής μας ζωής και αντιμετωπίζεται όταν ξεκινήσει κανείς να μαθαίνει τον εαυτό του, δηλαδή την ασυνείδητη ζωή του. Παίρνει χρόνο, θέλει προσπάθεια, αλλά είναι μία διαδικασία απελευθερωτική από τη ντροπή και την ενοχή που μπαίνουν σαν άμυνες μπροστά από τα συναισθήματα που αναπτύξαμε μέσα μας στην βρεφική, νηπιακή και παιδική μας ζωή.

Πηγή αναδημοσίευσης: https://mixalispaterakis.gr/