Ας συζητήσουμε επιτέλους ανοιχτά για την Γυναικοκτονία
«Κάθε χωριό μια μάγισσα έχει, και έναν τρελό γύρω να τρέχει». Αυτός ο στίχος από το τραγούδι Midsommervisen (Ωδή στο θέρος) που αποτελεί κομμάτι της δανέζικης παράδοσης και τραγουδιόταν γύρω από τη φωτιά σε γιορτινές περιστάσεις, είναι ένα από τα χιλιάδες παραδείγματα ανάλαφρης εξοικείωσης με την έννοια και την εικόνα της μάγισσας στην λαϊκή παράδοση των χωρών.
Οι αποκριάτικες στολές και οι αναπαραστάσεις της μάγισσας στη σύγχρονη ποπ κουλτούρα έχουν, στην πραγματικότητα μηδαμινή σχέση με το κυνήγι μαγισσών στην Ευρώπη και την Αμερική που έλαβε χώρα από τον 15ο ως τον 19ο αιώνα και οδήγησε στον θάνατο χιλιάδες γυναίκες. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό, ότι ακόμη και σήμερα, στην εποχή της εύκολης πληροφορίας, γνωρίζουμε ελάχιστα για τα πραγματικά γεγονότα της θανάτωσης χιλιάδων γυναικών αφού αφενός, τα περιστατικά απουσιάζουν από πολλές επίσημες ιστορικές καταγραφές και αφετέρου στις περισσότερες περιπτώσεις γίνονταν με τον σύμφωνο ρόλο του κράτους και της νομοθεσίας.
Η σπουδαία φεμινίστρια και ακαδημαϊκός Silvia Federici έχει μιλήσει εκτενώς για τις δίκες των μαγισσών στις μελέτες της Ο Κάλιμπαν και η μάγισσα (2014) και Το κυνήγι των μαγισσών χθες και σήμερα (2018), αναδεικνύοντας την πολιτικο-οικονομική πτυχή των διώξεων και συνδέοντας το μένος κατά των γυναικών με την ανάδυση του καπιταλισμού και το πατριαρχικό μοντέλο κοινωνικοπολιτικής οργάνωσης της κοινωνίας.
Όπως επισημαίνει, ενώ ο όρος «μαγεία» εντάχθηκε στις νομοθεσίες πολλών ευρωπαϊκών χωρών δικαιολογώντας έτσι τη μαζική σφαγή όσων γυναικών θεωρήθηκαν μάγισσες, «σήμερα, στις χώρες όπου οι γυναίκες δέχονται επιθέσεις και δολοφονούνται, οι περισσότερες κυβερνήσεις δεν αναγνωρίζουν τα εγκλήματα». Με ελάχιστες εξαιρέσεις, οι σύγχρονες ευρωπαϊκές χώρες δεν έχουν αναγνωρίσει τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν σε βάρος των γυναικών για τρεις ολόκληρους αιώνες. «Δεν υπάρχει καμία μέρα μνήμης των μαγισσών στα ευρωπαϊκά ημερολόγια που να θυμίζει τις σφαγές -απεναντίας μάλιστα, σε ορισμένες χώρες το κάψιμο της μάγισσας στην πυρά έχει ενταχθεί στη δημοφιλή κουλτούρα, όπως μαρτυρά και το δανέζικο παραδοσιακό τραγούδι», γράφει η Federici.
Η διαπίστωση είναι απλή -μιλάμε για ένα ολόκληρο, υπαρκτό και αιματοβαμμένο κομμάτι της ευρωπαϊκής (και όχι μόνο) ιστορίας, το οποίο αποσιωπείται συστηματικά μέχρι σήμερα. Χιλιάδες γυναίκες κάηκαν στην πυρά, σε δημόσια θέα και τα εγκλήματα αυτά έμειναν ατιμώρητα σε δύο επίπεδα -με την απουσία κυρώσεων για τους θύτες (αφού δρούσαν νόμιμα) και αφετέρου με την απουσία τους από την ιστορική μνήμη και τον δημόσιο λόγο.
Τι σχέση έχουν, ωστόσο, οι «μάγισσες» με τις γυναίκες που δολοφονούνται σήμερα, καθημερινά ανά τον κόσμο; Τι κοινό έχει η φτωχή αγρότισσα του 16ου αιώνα που κατηγορήθηκε για μαγεία, με την Ελένη Τοπαλούδη ή τη γυναίκα που δολοφόνησε εν ψυχρώ μπροστά στην κόρη τους ο σύζυγός της, στη Μάνη; Και γιατί είναι τώρα πιο σημαντικό από ποτέ να ασχοληθούμε και να κατανοήσουμε τον όρο «γυναικοκτονία» που προωθούν επίμονα τα φεμινιστικά κινήματα εδώ και περίπου 40 χρόνια;
Ο όρος «γυναικοκτονία»
Εκτός από πρότερες σποραδικές αναφορές του, ο όρος γυναικοκτονία εισάγεται και ορίζεται επίσημα το 1976 από την εγκληματολόγο Νταϊάνα Ράσελ, ως «η δολοφονία γυναικών, από πρόθεση, επειδή είναι γυναίκες» και υιοθετήθηκε από την εγκληματολογία, μετά το 1992, χάρη στο βιβλίο «Femicide: the politics of woman killing» που επιμελήθηκε η ίδια και η ακαδημαϊκός Τζιλ Ράντφορντ.
Ο όρος βαθαίνει πέραν του αρχικού ορισμού -δεν είναι μόνο το αποκορύφωμα μιας σειράς πρακτικών και περιστατικών έμφυλης βίας αλλά αντανακλά και παγιωμένες, στερεοτυπικές αντιλήψεις σχετικά με το ρόλο των δύο φύλων. Με απλά λόγια, η γυναίκα δολοφονείται επειδή δεν συμμορφώθηκε με ένα αναμενόμενο από αυτήν μοντέλο συμπεριφοράς -υποταγή στην ανδρική βούληση και διάθεση του σώματός της σε αυτήν.
Η συζήτηση για τη γυναικοκτονία έχει προ πολλού ανοίξει στην Λατινική Αμερική, οι χώρες της οποίας εμφανίζουν τα υψηλότερα ποσοστά δολοφονιών και κακοποίησης γυναικών -σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία, μία γυναίκα δολοφονείται κάθε δύο ώρες. Μάλιστα, μετά από μάχες των δυναμικών φεμινιστικών κινημάτων εκεί, οι περισσότερες χώρες της Λατινικής Αμερικής έχουν πλέον εντάξει τη γυναικοκτονία ως έγκλημα ποινικό τους δίκαιο, με επί μέρους διαφοροποιήσεις.
Είναι, λοιπόν, διπλή η αξίωση σχετικά με τον όρο «γυναικοκτονία» -να προωθηθεί στον δημόσιο λόγο ώστε να γίνει κομμάτι του λεξιλογίου μας αλλά και να αναγνωριστεί νομικά, εξασφαλίζοντας ένα ασφαλέστερο πλαίσιο διαβίωσης για τις γυναίκες και τις θηλυκότητες.
Το γιατί είναι σημαντικό να διακρίνουμε την γυναικοκτονία από την ανθρωποκτονία είναι αρκετά εύκολο να κατανοηθεί από την διπλή υφή της γυναικοκτονίας -η αφαίρεση της ανθρώπινης ζωής είναι το ένα σκέλος, και ο έμφυλος χρωματισμός αυτής το άλλο. Χρειάζεται, δηλαδή, να μετατοπιστεί η δολοφονία μιας γυναίκας από το «τμήμα» των ανθρωποκτονιών στο τμήμα των πρακτικών έμφυλης βίας όπως ο βιασμός, η ενδοοικογενειακή βία, και η σεξουαλική παρενόχληση. Έτσι, ερμηνεύουμε πλέον τη δολοφονία μιας γυναίκας ως αποκορύφωμα αυτών των συμπεριφορών και όχι ως «τυχαίο περιστατικό» ή «κακιά στιγμή»…
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΤΗ ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΕΔΩ
