Συνέντευξη της Ψυχολόγου – Εικαστικής Ψυχοθεραπεύτριας Ματίνας Μαλανδρή στην Αγγελική Καρδαρά
Και ενώ θα περίμενε κανείς το 2019 τα περιστατικά παιδικής κακοποίησης να είναι ελάχιστα, αν όχι να έχουν εξαλειφθεί, ακούμε – σχεδόν καθημερινά – για περιπτώσεις παιδιών που πέφτουν θύματα βιασμών, ξυλοδαρμών και κακομεταχείρισης. Πώς θα αντιληφθούμε αν κάτι τέτοιο συμβαίνει στο παιδί, τον μαθητή ή το γειτονόπουλό μας;
Τι συμβαίνει στην Ελλάδα και μπορεί ένας κακοποιητικός γονιός να αλλάξει;
Συνέντευξη απαντώντας σε όλα τα παραπάνω αλλά και σε πολλά περισσότερα ερωτήματα παραχώρησε η κα. Ματίνα Μαλανδρή, Ψυχολόγος-Εικαστική Ψυχοθεραπεύτρια-Υπ. Διδ.Εγκληματολογίας, στο amea-care.gr και την Αγγελική Καρδαρά.
Διαβάστε όσα ενδιαφέροντα είπε η ειδικός…
Κυρία Μαλανδρή ασχολείστε με το πολύ σοβαρό ζήτημα της παιδικής κακοποίησης, τόσο επαγγελματικά όσο και σε ερευνητικό επίπεδο. Θα ήθελα να μας περιγράψετε την επικρατούσα στη χώρα μας κατάσταση. Ποιες μορφές κακοποίησης υφίστανται τα παιδιά στην Ελλάδα της οικονομικής και κοινωνικής κρίσης, πόσα περιστατικά φτάνουν τελικά στους ειδικούς και πώς αντιμετωπίζονται;
Η «πραγματική» εικόνα της κακοποίησης στην Ελλάδα, παρά τις προσπάθειες αποτύπωσής της, θεωρώ πως είναι πλασματική. Και αυτό λόγω του σκοτεινού αριθμού που γνωρίζουμε πως υπάρχει, δηλαδή των περιπτώσεων εκείνων που δεν καταγγέλλονται. Όμως, μια εικόνα της υπάρχουσας κατάστασης μας δίνει η πρώτη επιδημιολογική έρευνα για την κακοποίηση στην Ελλάδα, η έρευνα BECAN, με βάση την οποία πάνω από σχεδόν 8 στα 10 παιδιά αναφέρουν ότι έχουν υποστεί τουλάχιστον μια εμπειρία σωματικής βίας, πάνω από 8 στα δέκα παιδιά εμπειρία ψυχολογικής βίας, και σχεδόν 2 στα 10 αναφέρουν ότι έχουν υποστεί μια εμπειρία σεξουαλικής βίας κατά τη διάρκεια της ζωής τους.
Οι μορφές της κακοποίησης παραμένουν οι ίδιες, σεξουαλική, σωματική, συναισθηματική και παραμέληση, που όμως, πλέον κάποιες από αυτές μπορεί να πραγματοποιούνται και με τη χρήση των τεχνολογικών μέσων. Σε σχέση τώρα με την αντιμετώπιση των περιστατικών θυματοποίησης ανηλίκων εντός της οικογένειας, προϋποτίθεται καταρχάς η αποκάλυψή του περιστατικού, κάτι που στην περίπτωση αυτής της μορφής θυματοποίησης αποτελεί ένα εξαιρετικά πολύπλοκο θέμα. Η ιδιαιτερότητα της μορφής αυτής έγκειται στο ότι το άτομο, το οποίο έχει αναλάβει τη φροντίδα του παιδιού, είναι και αυτό που το κακοποιεί, κάτι το οποίο είναι ιδιαίτερα συγκρουσιακό για το παιδί.
Αφενός λοιπόν για το ίδιο το παιδί είναι ιδιαίτερα δύσκολο να αποκαλύψει το γεγονός, αφετέρου ακόμη και να το αποκαλύψει μπορεί ο δράστης να μην επιτρέψει την καταγγελία. Σχετικά με τη θεραπευτική αντιμετώπιση, υπάρχουν υπηρεσίες ψυχικής υγείας και πολυπληθή ιδιωτικά θεραπευτικά κέντρα, το ζήτημα είναι όμως, κατά πόσο θα απευθυνθούν εκεί για θεραπεία, άνθρωποι που δεν θεωρούν ότι χρειάζονται θεραπευτική βοήθεια. Θα ήθελα να αναφερθώ τέλος, στη συμβολή του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού, το οποίο έχει δημιουργήσει το πρωτόκολλο «Ολοκληρωμένης Προσέγγισης για τη Διερεύνηση, Διάγνωση και Διαχείριση Περιστατικών Κακοποίησης και Παραμέλησης Παιδιών», η εφαρμογή του οποίου θα αλλάξει ριζικά την αναγνώριση και τη θεραπεία των περιπτώσεων κακοποίησης, αρκεί βέβαια να εφαρμοστεί τελικά.
Μπορείτε να μας απεικονίσετε το προφίλ του γονιού που φτάνει στο σημείο να κακοποιήσει το παιδί του, σωματικά, λεκτικά ή/και ψυχολογικά;
Κάποια στοιχεία του γονέα που σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο κακοποίησης του παιδιού είναι η δυσκολία του ίδιου να συνδεθεί συναισθηματικά με το νεογέννητο παιδί, η έλλειψη γνώσης για την ανατροφή του παιδιού και τις ανάγκες του, η αντίδραση με ακατάλληλες ή βίαιες τιμωρίες σε συμπεριφορές του, η χρήση της σωματικής τιμωρίας ως μέσο πειθαρχίας παιδιών, η ύπαρξη σωματικών ή ψυχικών προβλημάτων που παρεμποδίζει την ικανότητά του ως γονέα, η έλλειψη αυτοελέγχου όταν εκνευρίζεται, ή η κοινωνική απομόνωση.
Κατά τη γνώμη μου είναι ιδιαίτερα σημαντική η ποιότητα των δεσμών που οι γονείς εσωτερίκευσαν ως παιδιά, και αποτελεί βασικό ερμηνευτικό παράγοντα του φαινομένου της διαγενεαλογικής μεταβίβασης της βίας. Ο Bowlby, αντιμετωπίζει την επιθετικότητα ως μια αντίδραση σε τραύματα που δημιουργούνται κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής του ατόμου λόγω ανεπαρκούς φροντίδας ή παραμέλησης. Ο δεσμός της μητέρας με το νεογέννητο βρέφος είναι μόνο σε ένα μικρό βαθμό αυτόματος ή βιολογικά καθορισμένος. Στην πραγματικότητα επηρεάζεται έντονα από τις προηγούμενες εμπειρίες της ζωής της, με αφετηρία τη δική της σχέση με τη μητέρα της, τον πατέρα και άλλα σημαντικά πρόσωπα.
Η απεικόνιση του πάρτι γενεθλίων με την πρώτη ματιά φαίνεται αθώα αλλά προσέχοντας τη φιγούρα του “θείου”, ανακαλύπτεις ότι το παιδί απεικονίζει το άτομο με ένα τονισμένο ανδρικό μόριο, κάτι που δεν έχει χρησιμοποιήσει στη φιγούρα του πατέρα.
Είναι δυνατόν ένας γονιός που κακοποιεί το παιδί του, με την κατάλληλη θεραπευτική αγωγή να αλλάξει ριζικά συμπεριφορά, να γίνει ένας “καλός γονιός” και να κερδίσει ξανά την εμπιστοσύνη του παιδιού του;
Κάθε περίπτωση είναι μοναδική και είναι επικίνδυνο να δώσουμε μια γενικευμένη απάντηση. Πιστεύω πως μεγαλύτερη σημασία από το πόσο «σοβαρή» είναι η περίπτωση της κακοποίησης-παραμέλησης, έχει το πώς αυτή βιώθηκε από το παιδί. Το ζήτημα της απώλειας της εμπιστοσύνης στον πρωταρχικό σου Άλλο, στο γονιό σου, είναι πυρηνικό.
Βέβαια, σε πολλές περιπτώσεις, το παιδί μπορεί να δέχεται ως αλήθεια του, αυτό που του έχουν πει πως είναι η αλήθεια, και με αυτή την έννοια η εμπιστοσύνη προς τον γονιό είναι δεδομένη, δεν αμφισβητείται. Κάτι που μπορώ να προσθέσω από τη θεραπευτική μου εμπειρία, είναι πως τα παιδιά δύσκολα «προδίδουν» τους γονείς τους, τους υπερασπίζονται ακόμη και αν εκείνοι τα χτυπούν ή τους ασκούν ψυχολογική βία. Σε σχέση με το αν οι γονείς που κακοποιούν μπορεί να αλλάξουν, εξαρτάται από το αν θέλουν. Οι άνθρωποι δεν αλλάζουν όμως έτσι εύκολα, χρειάζεται πολύ υψηλό κίνητρο και χρόνια θεραπείας.
Άλλη μία ζωγραφιά από κορίτσι που είχε κακοποιηθεί σεξουαλικά από τον θείο του. Και εδώ έχουμε υπερτονισμένο το ανδρικό μόριο του θείου, ενώ είναι χαρακτηριστική η έκφραση λύπης στο πρόσωπο του παιδιού.
Ένας γονιός που κακοποιεί το παιδί του μπορεί να φτάσει από μόνος του στη συνειδητοποίηση ότι έχει ο ίδιος πρόβλημα και να αναζητήσει βοήθεια από τους ειδικούς;
Θα έλεγα ότι στις περισσότερες περιπτώσεις ο γονιός που κακοποιεί ή παραμελεί το παιδί του είτε δεν έχει επίγνωση της βλάβης που ασκεί στο παιδί του ή δεν επιθυμεί να αλλάξει συμπεριφορά και προσπαθεί αυτή να μην γίνει φανερή για όσο το δυνατόν μεγαλύτερο διάστημα. Χρειάζεται εξωτερική παρέμβαση για να φτάσει σε κάποιο θεραπευτικό πλαίσιο. Και ακόμη και αν φτάσει, δεν είναι πολύ πιθανό πως θα συνεργαστεί με τις συστάσεις του θεραπευτή…
Διαβάστε ολόκληρη τη συνέντευξη ΕΔΩ
