---

Γράφει η Μαργαρίτα Οικονομάκου – Ψυχολόγος

Ο όρος παθολογία της φροντίδας υποδηλώνει καταστάσεις στις οποίες οι γονείς ή εκείνοι που είναι νομικά υπεύθυνοι για την ανάπτυξη του παιδιού παρέχουν υπερβολική ή ακατάλληλη ή ανεπαρκή σωματική και/ή ψυχολογική φροντίδα σε σχέση με το αναπτυξιακό στάδιο στο οποίο βρίσκεται το παιδί. Για παράδειγμα, το να φροντίζει ο γονέας την προσωπική υγιεινή του παιδιού του είναι μέρος της φροντίδας και της υγιούς ανάπτυξης, αλλά, είναι το ίδιο υγιές στην ηλικία των 5 ετών το σκούπισμα μετά την τουαλέτα με εκείνο στην ηλικία των 13;

Τα τελευταία χρόνια, η προσοχή των ερευνητών, έχει στραφεί προοδευτικά στους ανηλίκους που είναι θύματα σοβαρών διατροφικών ή συναισθηματικών ελλείψεων. Αυτός ο τύπος βίας εντοπίζεται σε αυτό που συνήθως αποκαλείται παραμέληση, ένας όρος που – αν και έχει γίνει κοινή πρακτική – είναι ανεπαρκής.

Πλέον μπορούμε να αναφερόμαστε με τον όρο παθολογία της φροντίδας.

Ας ξεκινήσουμε λέγοντας πως υπάρχουν περιπτώσεις γονέων οι οποίοι είναι πεπεισμένοι πως η εκδήλωση παθολογικών συμπεριφορών που αφορούν την φροντίδα των παιδιών τους είναι λογική και σε φυσιολογικά πλαίσια. Η έλλειψη συναίσθησης και η αδυναμία σύγκρισης με φυσιολογικά παραδείγματα φροντίδας επιτείνουν την κατάσταση με αποτέλεσμα την εκδήλωση συμπτωμάτων στο παιδί, η οποία σε πολλές περιπτώσεις δημιουργεί παθολογία.

Η εκδήλωση της παιδικής ψυχοπαθολογίας με τη σειρά της απαιτεί την αξιολόγηση ενός έμπειρου κλινικού, ο οποίος στις περισσότερες περιπτώσεις θα διαγνώσει την παθολογία της φροντίδας. Η παθολογία της φροντίδας υποδεικνύει όλες τις συνθήκες στις οποίες η φυσική φροντίδα που παρέχεται στον ανήλικο είναι ανεπαρκής.

Παράλληλα με τη φυσική φροντίδα του παιδιού στην παθολογία της φροντίδας εντάσσεται και η ψυχολογική παραμέληση: Ο όρος ψυχολογική παραμέληση αναφέρεται στο να μην δίνεται επαρκής προσοχή στις ψυχικές και συναισθηματικές ανάγκες του παιδιού σε σχέση με τα στάδια ανάπτυξης του (Montecchi, 2005).

Όταν αναφερόμαστε στην παθολογία της φροντίδας, αναφερόμαστε σε τρεις συγκεκριμένες κατηγορίες:

– παραμέληση

– αμέλεια

– υπερφροντίδα

Θα αναφερθούμε επιγραμματικά στα πρώτα δυο και πιο αναλυτικά στην υπερφροντίδα, εφόσον αποτελεί την μορφή κακοποίησης που είναι λιγότερο γνωστή αλλά και εκείνη που αποτελεί ταμπού ως προς την αναγνώριση της.

Παραμέληση

Ο όρος παραμέληση χρησιμοποιείται στις περιπτώσεις που τα άτομα που είναι νομικά υπεύθυνα για το παιδί δεν καλύπτουν επαρκώς τις σωματικές και πνευματικές του ανάγκες σε σχέση με την ηλικία και την αναπτυξιακή στιγμή. Ως εκ τούτου, οι περιπτώσεις στις οποίες οι γονείς, ενώ φροντίζουν τις διατροφικές ανάγκες του παιδιού, δεν σέβονται τις συναισθηματικές, συναισθηματικές και κοινωνικές του ανάγκες εμπίπτουν στην κατηγορία της παραμέλησης.

Επομένως, μπορεί να υπάρχουν διάφοροι βαθμοί αυτού του είδους κακοποίησης, από την εγκατάλειψη έως την παραβίαση των συναισθηματικών αναγκών του παιδιού. Η προσωπικότητα και η ανάπτυξη ενός ανηλίκου πραγματοποιούνται σε πολύ διαφορετικά στάδια, καθένα από τα οποία έχει συγκεκριμένα ψυχικά και φυσικά χαρακτηριστικά και ανάγκες.

Ένας προσεκτικός και επαρκής γονέας είναι ευαίσθητος σε αυτές τις ανάγκες και διαμορφώνει τις συμπεριφορές του και τις απαιτήσεις του προς το παιδί. Μερικές φορές, ωστόσο, αυτό δεν συμβαίνει, επειδή οι γονείς δυσκολεύονται να προσαρμοστούν στις ανάγκες του παιδιού τη συγκεκριμένη στιγμή. Αυτό προκαλεί αλλαγή στην ποιότητα ζωής και στον τρόπο με τον οποίο το παιδί σχετίζεται με τον έξω κόσμο, με επιπτώσεις στη φυσική, ψυχική και συμπεριφορική του κατάσταση.

Δείκτες αξιολόγησης:

Οι «παράγοντες κινδύνου ή δείκτες», οι οποίοι επιτρέπουν την έγκαιρη διάγνωση της παθολογίας, μπορούν να χωριστούν σε: αναπτυξιακό ιστορικό του παιδιού, φυσικά σημάδια και σημεία συμπεριφοράς.

Πως μπορούμε να διακρίνουμε τις παθολογικές συμπεριφορές;

Στην κλινική διάγνωση, υπάρχουν κάποιοι δείκτες οι οποίοι παραπέμπουν σε παθολογικές μορφές της φροντίδας και βοηθούν στην διάγνωση και αντιμετώπιση αυτών των συμπεριφορών. Για παράδειγμα, ένα ελλιπές ιστορικό από την μεριά των γονιών, ή η αδυναμία περιγραφής των αναπτυξιακών χαρακτηριστικών (πχ. Ποτέ περπάτησε, μίλησε έκοψε την πάνα κλπ) συνδυασμένα με την συμπτωματολογία του παιδιού παραπέμπουν σε παθολογία της φροντίδας.

Αναπτυξιακό ιστορικό:

Οι πληροφορίες που καθιστούν δυνατή τη διάγνωση μιας περίπτωσης παραμέλησης μπορούν να εντοπιστούν μόνο σε μια συνέντευξη με τους γονείς, όταν προκύπτει η δυσκολία τους να παρέχουν ακριβείς και πλήρεις πληροφορίες σχετικά με τη γέννηση και τα στάδια ανάπτυξης του παιδιού: αυτό εγείρει την αμφιβολία ότι ο γονέας έχει δυσκολία να συμπεριλάβει την ιστορία του παιδιού του στο μυαλό του, επειδή μπορεί να μην είναι ευαίσθητος στις ανάγκες του.

Ο εμβολιασμός, η τερηδόνα που δεν έχει υποστεί αγωγή, οι οπτικές ή ακουστικές διαταραχές που δεν έχουν διαγνωστεί, είναι μερικά από τα στοιχεία που μπορεί να υποδηλώνουν μια κατάσταση παραμέλησης.

Φυσικά σημάδια:

Το παραμελημένο παιδί φορά συχνά ρούχα ακατάλληλα για την ηλικία, το φύλο και την εποχή. Επιπλέον, μπορεί να υπάρχει κακή υγιεινή και υποτροπιάζουσα δερματίτιδα. Από κλινική άποψη, σχεδόν όλα αυτά τα παιδιά παρουσιάζουν στρέβλωση των διατροφικών συνηθειών με υποσιτισμό ή, αντιθέτως, ακόμη και σπανιότερα, παχυσαρκία. Τέλος, πολύ συχνά η ψυχοκινητική τους ανάπτυξη καθυστερεί.

Συμπεριφορικά σημάδια: Τα παιδιά που παραμελούνται παρουσιάζονται ως τεμπέλικα, χωρίς κίνητρα, πάντα κουρασμένα, με κακή ακαδημαϊκή απόδοση και διατροφικές διαταραχές. Στην πραγματικότητα είναι βασικά λυπημένα παιδιά, που δεν έχουν την ενέργεια να επενδύσουν σε τέτοιες δραστηριότητες και συμπεριφέρονται ως ψευδο-ανεπαρκή. Είναι επιρρεπή σε πολλούς οικιακούς τραυματισμούς καθώς δεν είναι σε θέση να αντιληφθούν τον κίνδυνο, επειδή δεν έχουν εμπειρία περιορισμού και προστασίας από τους γονείς τους.

Αμέλεια

Η αμέλεια είναι η παραμόρφωση της παροχής περίθαλψης και φροντίδας. Στην πραγματικότητα η φροντίδα παρέχεται, αλλά δεν είναι επαρκής σε σχέση με το αναπτυξιακό στάδιο του παιδιού. Σε αυτές τις περιπτώσεις, οι γονείς συνήθως επιφορτίζουν το παιδί με τις δικές τους προσδοκίες, οι οποίες έχουν να κάνουν σχεδόν πάντα με αυτό που κάποτε ήταν οι ίδιοι ή το πως θα ήθελαν να είναι.

Το παιδί είναι «φυσιολογικό» μόνο για τους γονείς (ή σχεδόν πάντα) όταν η συμπεριφορά του συμπίπτει με τις προσδοκίες τους, όπου το τελευταίο είναι συχνά η επιθυμία να είναι όσο το δυνατόν πιο παρόμοια με την εικόνα που έχουν, ή είχαν, για τον εαυτό τους. Όλα αυτά οδηγούν αυτούς τους γονείς να αγνοήσουν τις πραγματικές ανάγκες του παιδιού, ανάλογα με την αναπτυξιακή φάση που διανύει.

Δείκτες αμέλειας

Σημάδια Γονεϊκής Συμπεριφοράς

• Λείπουν αναμνηστικές πληροφορίες από το ιστορικό του παιδιού
• Απουσία παρακολούθησης της κατάστασης της ανάπτυξης του παιδιού και αδυναμία περιγραφής
• Οργανικές διαταραχές και χρόνιες ασθένειες που δεν λαμβάνονται επαρκώς υπόψη ή σωστή αντιμετώπιση

Συμπεριφορικά σημάδια στο παιδί

• Ψυχοκινητική καθυστέρηση
• Καθυστέρηση στην ομιλία
• Υπερκινητικότητα και έλλειμμα προσοχής
• Ψευδο-διανοητική ανεπάρκεια
• Συχνή και παρατεταμένη απουσία από το σχολείο
• Κακή ακαδημαϊκή απόδοση
• Συχνοί οικιακοί τραυματισμοί
• Τεμπελιά, αδιαθεσία, κόπωση
• Δυσκολία στη σχέση με τους συνομηλίκους
• Τάση προς την ενηλικίωση και αναστροφή ρόλου
• Διαταραχές πρώιμης διατροφής
• Πρόωρη χρήση καπνού, αλκοόλ, ναρκωτικών
• Πιθανή εργασιακή εκμετάλλευση

Συναισθηματικά σημάδια

• Θλίψη
• Έλλειψη εμπιστοσύνης στον εαυτό του και στον άλλο
• Αναστολή, χρόνια κόπωση, ακινητοποίηση, χαμηλή συναισθηματική συμμετοχή

Υπερφροντίδα

Η πιο σοβαρή και πιο αναγνωρισμένη μορφή υπερφροντίδας είναι το σύνδρομο Μινχάουζεν δια αντιπροσώπου (Münchausen by Proxy), η οποία περιγράφεται για πρώτη φορά από τον Roy Meadow το 1977.

Το σύνδρομο Münchausen δια αντιπροσώπου υποδηλώνει μια παθολογική κατάσταση στην οποία το παιδί έχει μια συμβιωτική σχέση με τον φροντιστή του και βιώνει ως φυσιολογικές τις διαστρεβλώσεις του, για να μπορέσει να διατηρήσει τη σχέση με έναν γονέα που τον απαλλάσσει από την αντιπαράθεση και τις απαιτήσεις του εξωτερικού κόσμου.

Πρόκειται για μια ψυχοπαθολογική διαταραχή που περιλαμβάνει αποδοχή από το άτομο που προσομοιώνει την ασθένεια, μερικές φορές με διαυγή ψευδαίσθηση.

Όταν τα άτομα με τη διαταραχή έχουν παιδιά, υπάρχει κίνδυνος να προβάλουν την δική τους παθολογία στο παιδί. Σε αυτές τις περιπτώσεις, οι ασθένειες δημιουργούνται από τους γονείς, στις περισσότερες περιπτώσεις από τη φιγούρα της μητέρας, με αποτέλεσμα τα παιδιά τους, τα οποία υποβάλλονται έτσι σε άχρηστες κλινικές εξετάσεις και ακατάλληλες θεραπείες.

Η έλλειψη αντιπαράθεσης με τον γονέα και τον έξω κόσμο δεν επιτρέπει στον ανήλικο να επεξεργαστεί και να αναγνωρίσει την αλλοιωμένη αντίληψη του σώματος του, κάτι που δημιουργεί μια συναισθηματική απόγνωση. Αυτή η παθολογία αποτελεί μια μορφή κακοποίησης στην οποία το παιδί διακινδυνεύει με σοβαρές σωματικές και ψυχολογικές βλάβες και σε κάποιες περιπτώσεις να χάσει τη ζωή του.

Οι γονείς, ωστόσο, δεν έχουν καμία πρόθεση να προκαλέσουν βλάβη ή να σκοτώσουν το παιδί τους με τη συμπεριφορά τους, παρά θέλουν να αναδημιουργήσουν μια κατάσταση φροντίδας και να “αποκλείσουν” το παιδί από τη διαπροσωπική επαφή με οποιονδήποτε άλλον. Το παράδοξο επομένως, είναι πως ο θάνατος του παιδιού είναι αντίθετος με τα παθολογικά συμφέροντα των γονέων.

Αυτός ο τύπος βίας είναι πολύ περίπλοκος για να περιγραφεί επειδή, εκτός από τη δυάδα μητέρα-παιδί με τα υποκειμενικά χαρακτηριστικά και την εσωτερική δυναμική, στη διαταραχή αυτή εμπλέκονται επίσης τα χαρακτηριστικά του παιδιού που σχετίζονται με την ηλικία, με τις λεκτικές δεξιότητες, με την εσωτερική του δύναμη, με τον τύπο της σχέσης με γονείς και ειδικά με τη μητέρα.

Στην πραγματικότητα, για να πραγματοποιηθεί η παθολογική συμπεριφορά, είναι απαραίτητη η συνεργασία ολόκληρου του οικογενειακού συστήματος. όλα τα μέλη της οικογένειας, ακόμη και το εκτεταμένο συγγενικό περιβάλλον, το οποίο χρησιμοποιεί το σύνδρομο για να διατηρήσει την οικογενειακή σταθερότητα και να αποφύγει τις συγκρούσεις.

Για τη διάγνωση είναι απαραίτητο να μελετηθεί προσεκτικά το κλινικό ιστορικό, να ελεγχθεί εάν υπάρχει χρονική συσχέτιση μεταξύ των συμπτωμάτων του παιδιού και της παρουσίας της μητέρας. Η διάγνωση πρέπει στη συνέχεια να κοινοποιηθεί στην οικογένεια με σαφή τρόπο, χωρίς να επηρεάζεται από τις αντιδράσεις της μητέρας, οι οποίες μπορεί να κυμαίνονται από την πλήρη παραδοχή της κακοποίησης έως την επιθετικότητα προς τους γιατρούς με την κατηγορία ότι είναι υπερβολικοί.

Οι γονείς πρέπει να ενημερώνονται εάν η υπόθεση θα παραπεμφθεί στο δικαστήριο ανηλίκων ή στις προνοιακές υπηρεσίες, και ο ειδικός θα πρέπει να είναι σε θέση να παρέμβει για την υπεράσπιση του ανηλίκου. Ταυτόχρονα, πρέπει να παρέχεται ψυχολογική υποστήριξη στη μητέρα, το παιδί και ολόκληρη την οικογενειακή ομάδα…

Διαβάστε τη συνέχεια ΕΔΩ