^«Να ζω σε ένα μέρος που να μπορώ να ταιριάζω…». Ο 11χρονος μαθητής του 1ου Γυμνασίου Αχαρνών (Μενίδι) βολεύεται στη θέση του μέσα στην τάξη του σχολείου και εκμυστηρεύεται το όνειρό του για το μέλλον. Εχει έρθει εκεί εκτός σχολικού προγράμματος, για να παρακολουθήσει ένα πρόγραμμα για τη βία των νέων. Ο ίδιος είναι ένας έφηβος χαμηλών τόνων που αγαπά το μπάσκετ, τη φύση (τα βουνά και τις έρημες παραλίες) και τα ταξίδια. Στην αρχή είναι επιφυλακτικός στο να μιλήσει για όλα αυτά που βλέπει ή αισθάνεται. Τον ενδιαφέρει πολύ να διαφυλαχθεί η ανωνυμία του.

«Δυστυχώς η παραβατικότητα των νέων είναι αυξημένη, όμως πιο πολύ έξω από το σχολείο» δηλώνει τελικά. «Βλέπω πολλούς που συμπεριφέρονται άσχημα, κάνουν ζημιές, δεν σέβονται τους άλλους». Αποδίδει τις αιτίες στο ότι, σε κάποιες περιπτώσεις, οι γονείς δεν ασχολούνται με τα παιδιά τους και, σε άλλες, τα παιδιά επηρεάζονται από φίλους τους. Στον ίδιο δεν έχει συμβεί κάτι, έχουν απειλήσει όμως φίλο του με σκοπό να τον ληστέψουν.

Ένα πιλοτικό πρόγραμμα

Ο 11χρονος νέος συμμετέχει στο πιλοτικό πρόγραμμα «It’s Up to Youth» που υλοποιεί η Εταιρεία Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ψυχικής Υγείας (ΕΠΑΨΥ) σε τέσσερις δήμους της Αττικής (ο ένας από αυτούς είναι το Μενίδι). Πρόκειται για ένα πρόγραμμα που χρηματοδοτείται και εποπτεύεται από το υπουργείο Υγείας και αφορά τις ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις πρόληψης και αντιμετώπισης φαινομένων βίας και παραβατικότητας ανηλίκων, την ένταξη και όχι τον αποκλεισμό.

Βέβαια, μέσα από παρεμβάσεις που εμπλέκουν όλους τους ενδιαφερόμενους φορείς: μαθητές, γονείς, εκπαιδευτικούς, κοινωνικές υπηρεσίες δήμων, αθλητικούς και πολιτιστικούς φορείς κ.λπ. «Το Βήμα» βρέθηκε μέσα στη σχολική τάξη και κατέγραψε τη συζήτηση αλλά και τον προβληματισμό.

Ενα «δύσκολο» σχολείο

Το 1ο Γυμνάσιο Αχαρνών είναι ένα σχολείο «δύσκολο». Ενα σχολείο που χαρακτηρίζεται από πολυπολιτισμικότητα και ανομοιογένεια. Τα τελευταία χρόνια, όπως και αλλού, τα περιστατικά βίας έχουν μεταφερθεί εκτός, σε δρόμους και πλατείες, σε σημεία που δεν είναι τόσο «ορατά». «Δεν είμαστε και εκκλησία» λέει ο Χαράλαμπος Πάλλης, διευθυντής του σχολείου από το 2011, «αλλά δεν έχουμε στο σχολείο μας περιστατικά σαν αυτά που γράφουν οι εφημερίδες. Έχουμε σπρωξίματα, πειράγματα κ.λπ. Παρεμβαίνουμε όταν γίνεται ενοχλητικό».

Θυμάται ότι δύο φορές από το 2011 δόθηκε ποινή αλλαγής σχολικού περιβάλλοντος. «Δεν είναι η τιμωρία» λέει αναφερόμενος στις συζητήσεις που κάνουν με παιδιά και γονείς. «Αυτός εδώ ο καναπές έχει βουλιάξει, εγώ και οι σύμβουλοι σχολικής ζωής μιλάμε επί ώρες με τα παιδιά, με τους γονείς… Κάτι κερδίζουμε».  

«Για μένα αυτό που είναι σημαντικό (και έχει να κάνει και με τις παρεμβάσεις) είναι το εξής: Εστω τα πέντε από τα 20 παιδιά αν κρατήσουν κάτι θα είναι κέρδος. Ακόμα και το ένα παιδί – κάνεις κάτι που θα αλλάξει ένα παιδί και το μέλλον του θα είναι διαφορετικό» λέει η κοινωνική λειτουργός Βαλέρια Λινάρδου – «πρόσωπο αναφοράς» για τον Δήμο Αχαρνών του προγράμματος «It’s Up to Youth». «Η βία είναι καθημερινή εικόνα και πλέον δεν σοκάρει τα παιδιά» σημειώνει η ίδια.

Μια σπαρακτική διαπίστωση

Χαρακτηριστική, έως και σπαρακτική, είναι η φράση ενός μαθητή στις συζητήσεις που έγιναν μέσα στο σχολείο στη διάρκεια του προγράμματος: «Δεν μας ρωτούν, δεν ακουγόμαστε, δεν νιώθουμε ότι το κράτος μάς παρέχει ασφάλεια, και οι γονείς μας δεν μας εμπιστεύονται, πρέπει εμείς να προστατεύσουμε τον εαυτό μας από νωρίς και να γίνουμε σκληροί για να αντέξουμε και να επιβιώσουμε».

Η εικόνα είναι καθαρή: Τα παιδιά εμφανίζονται αγχωμένα για το μέλλον τους («τα πράγματα στο μέλλον μπορεί να γίνουν μόνο χειρότερα») αλλά κυρίως αισθάνονται ότι κανένας δεν τα ακούει («συνήθως ζητούν τη γνώμη μας σε θέματα που τους συμφέρει, σε όλες τις άλλες περιπτώσεις δεν θα ακουστούμε», «πολύ σπάνια θα ακουστούμε, για τους μεγάλους είμαστε ανώριμοι», «κανέναν δεν εμπιστεύομαι, εφόσον δεν μας ακούν οι μεγάλοι πώς μπορώ εγώ να νιώσω εμπιστοσύνη και ασφάλεια για να μιλήσω»).

«Οταν τα παιδιά αισθάνονται αποκλεισμένα», λέει ο ομότιμος καθηγητής Κοινωνικής Ψυχιατρικής, ψυχίατρος-ψυχαναλυτής, επίτιμος πρόεδρος ΕΠΑΨΥ και επιστημονικός επόπτης του προγράμματος, Στέλιος Στυλιανίδης, «αισθάνονται ότι δεν ακούγονται, ότι δεν συνδιαμορφώνουν τίποτε, προσπαθούν να ακουστούν μέσα από το πέρασμα στην πράξη, μέσα από την εκδραμάτιση, μέσα από τη βία, μέσα από την πρόκληση. Αν βρούμε λοιπόν χώρους που να έχει νόημα και για τα παιδιά, απευθείας αυτό μειώνεται. Και οι εκφράσεις μπορεί να είναι πάρα πολλές».

Η αίσθηση της απόγνωσης

Στο πλαίσιο του «It’s Up to Youth» έχουν μέχρι σήμερα γίνει δύο συναντήσεις μαθητών και δύο εκπαιδευτικών, ενώ σχεδιάζεται και μια κοινή δράση. Συντονιστές είναι οι ψυχοθεραπεύτριες και εκπαιδεύτριες στην επίλυση συγκρούσεων Βασιλική Κατριβάνου και Λένα Ασλανίδου, και ο Γιώργος Μόσχος,πρώην Συνήγορος του Παιδιού.

«Η βία έχει στο υπόβαθρό της πολύ την αίσθηση της απόγνωσης, καθώς και την ανάγκη να νιώσει κάποιος / κάποια τη δύναμή του / τη δύναμή της» λέει η κυρία Κατριβάνου μεταφέροντας την εμπειρία των συναντήσεων με τους μαθητές.

«Οταν έχουν πολλά μαθήματα να διαβάσουν, δεν υπάρχει χώρος να μιλήσουν για τον εαυτό τους, για την καθημερινότητά τους, να μοιραστούν τις ιστορίες τους, το τι τα απασχολεί, να συνδεθούν πραγματικά. Ο καθένας επιλύει (ή δεν επιλύει) τις συγκρούσεις του με ό,τι ξέρει ή ό,τι έχει μάθει από το σπίτι του και ό,τι βλέπει να κάνουν οι συνομήλικοί του. Σε αυτό το πρόγραμμα δώσαμε αυτόν τον χώρο, στον περιορισμένο χρόνο που είχαμε».

Στις συζητήσεις τα παιδιά ανοίχτηκαν. Είπαν, για παράδειγμα, ότι δεν τους αρέσει το μπούλινγκ, το να κάνει μια ομάδα κάποιον να αισθάνεται μόνος του όταν όλοι οι άλλοι είναι εναντίον του, να αισθάνεται ανυπεράσπιστος. Μοιράστηκαν προσωπικά παραδείγματα. Δεν τους αρέσουν επίσης οι «μάχες» μεταξύ ομάδων. «Τα είπαν αυτά, ενώ βέβαια πολλά παιδιά συμμετέχουν σε αυτές τις μάχες» επισημαίνει η ίδια. Κάναν παιχνίδια αλλά και συζήτησαν τι σχέσεις θέλουν μέσα και έξω από το σχολείο, αν υπάρχουν συγκρούσεις.

Ο ρόλος των «αρχηγών»

«Δουλέψαμε διαφορετικά σενάρια συγκρούσεων και προσπαθήσαμε να συζητήσουμε τι άλλο θα μπορούσε να γίνει. Αυτά τα σενάρια τα παίξαμε με παιχνίδι ρόλων. Μέσα από αυτό βγήκαν εναλλακτικές λύσεις. Κάποια παιδιά που είναι «αρχηγοί» είπαν ότι έχουν χρησιμοποιήσει την ισχύ τους για να σταματήσουν μια σύγκρουση. Μέσα στη συζήτηση βγήκε ότι είναι σημαντικό να βοηθήσει κάποιος / κάποια που έχει επιρροή να αποφευχθεί μια σύγκρουση, να χρησιμοποιήσει θετικά την ισχύ του, αντί να την πολώνει περισσότερο».

Τι προέκυψε από τα παραπάνω; Τα παιδιά χρειάζονται επίσης έναν χώρο να μιλήσουν μεταξύ τους για το πού τα καταφέρνουν, να αισθανθούν ασφάλεια και να ακούσουν πράγματα που θα τους κάνουν να νιώσουν καλά για τον εαυτό τους. Εκεί όπου οι αδυναμίες δεν υπάρχουν…